Choć zima i mrozy wydają się jeszcze nie odpuszczać, pierwsze żurawie zawitały już do Polski. Ptaki te, obok skowronków uważane są za pierwsze zwiastuny zbliżającej się wiosny. Pojawienie się żurawi nie musi jednak oznaczać definitywnego końca zimy. W latach poprzednich żurawie musiały się już zmierzyć z ograniczającą im zdobywanie pokarmu pokrywą śnieżną. W porównaniu do niewielkich ptaków, które nie mają dużych szans na przetrwanie nawrotu zimy i pogorszenia się warunków atmosferycznych, żurawie nie mają potrzeby odlatywania na południe.

ZPKWŁ

Czytaj więcej...

 

 

 

 

Babsk - gm. Biała Rawska. Usytuowany na niewielkim wzniesieniu parterowy dwór z 1833 r., z piętrowym szerokim ryzalitem w części środkowej, wg projektu architekta Adama Idźkowskiego. Właścicielami majątku Babsk była wówczas rodzina Węgrzyckich.  W pobliżu dworu zespół zabudowań gospodarczych: murowany spichlerz z kolumnowym portykiem, wozownia, stajnia i karczma. Na przełomie XIX i XX wieku założono wokół dworu park krajobrazowy. Po I wojnie światowej właścicielami majątku była rodzina Glinków, którzy odnowili dwór, dobudowali gorzelnię i uporządkowali park. W czasie II wojny światowej majątek znalazł się w rękach niemieckich. Po 1945 r. dobra rodziny Glinków przejął resort rolnictwa. Obecnie dwór z zabudowaniami gospodarczymi należy do ponad 500-hektarowego gospodarstwa prywatnego. W parku przydworskim i okolicy liczne dorodne drzewa.

 Dwór w Babsku – rys. Pamela Kowalska

---

 

 

 

 

 

Brzozów - gm. Skierniewice. Klasycystyczny dwór wybudowany przed 1819 r. przez Franciszka Liberackiego – właściciela Brzozowa. Ostatnim właścicielem (do II wojny światowej) był Stanisław Sędzikowski. Dwór na rzucie prostokąta, parterowy z mieszkalnym poddaszem i gankiem kolumnowym, zwieńczony trójkątnym szczytem oraz tarasem od tyłu; z boku przybudówka. Rozkład wnętrza dwutraktowy, z holem na osi. Dach naczółkowy. Wokół dworu niewielki park, przebudowany w II poł. XIX wieku. Pozostałości po bramie wjazdowej i alei prowadzącej do dworu. Z dawnego założenia parku zachowało się kilkadziesiąt drzew (kasztanowce, brzozy, klony) oraz system stawów zasilanych niegdyś z pobliskiego cieku.

Dwór w Brzozowie – rys. Kinga Nowak

---

 

 

 

 

 

 

Celigów - gm. Głuchów. Dwór powstały prawdopodobnie w II poł. XIX w. Była to dawna własność Łuszczewskich i Rogowskich. Jest to bezstylowy, wolnostojący budynek, skomunikowany łącznikiem z oficyną dawnej kuchni. Murowany z cegły. Założony na planie prostokąta, z ryzalitem na elewacji frontowej. Dwustronny, piętrowy, w części parterowy, częściowo podpiwniczony. Dachy dwu- i czterospadowe. Otoczony resztkami starego parku krajobrazowego z cennymi pomnikami przyrody. Za czasów PRL-u we dworze mieściło się biuro spółdzielni produkcyjnej oraz klubo-kawiarnia „Ruchu”. Dziś dwór jest w rękach prywatnych. Zamieszkały, w trakcie remontu.

Dwór w Celigowie – rys. Kinga Nowak

---

 

 

 

 

 

 

 

 

Chojnata – gm. Kowiesy. Murowany dwór o cechach klasycystycznych z II poł. XIX w., na planie prostokąta, parterowy, częściowo podpiwniczony, z mieszkalnym poddaszem, gankiem od frontu i tarasem od strony ogrodu. Dookoła starannie utrzymany park. Zadbany, zamieszkały – gospodarstwo agroturystyczne.

Dwór w Chojnacie – rys. Kinga Nowak

---

 

Dębowa Góra - gm. Skierniewice. Dwór w stylu neoklasycystycznym istniejący już w XVIII wieku.; prawdopodobnie pozostała po nim kuchnia dworska z II poł. XVIII w. Na początku XX wieku właścicielem Dębowej Góry była rodzina Kozłowskich. Majątek liczył wówczas 700 ha i znany był z rozwiniętej hodowli bydła i koni. Do II wojny światowej Dębową Górę posiadał Jerzy Ostrowski, a potem jego syn Stanisław. Po wojnie majątek przejął Związek Młodzieży Wiejskiej  "Wieś”, potem Gminna Spółdzielnia – „Samopomoc Chłopska”.

Dwór jest obiektem murowanym, podpiwniczonym w części jedno-, w części dwukondygnacyjny. Dach dwu- i czterospadowy o konstrukcji drewnianej, krokwiowo - płatowej, kryty papą. Ściana północna z poziomym boniowaniem. Wejście z portykami. Dwór jest centralnym obiektem założenia parkowego ze stawem, na środku którego znajduje się wyspa. Do dworu oraz zabudowań gospodarczych dawnego folwarku prowadzi dobrze zachowana aleja kasztanowa. Na osi dworu usytuowana jest droga stanowiąca przedłużenie szosy z Ludwikowa do Żelaznej, będąca w pierwotnym założeniu dojazdem do dworu. Obecnie remontowany.

Dwór w Dębowej Górze – rys. Kinga Nowak

---

 

 

 

 

 

 

Doleck – gm. Nowy Kawęczyn. Na początku XIX w. majątek Doleck (Dolecko) należał do Ignacego Niemirycza. Potem przechodził z rąk do rąk, m. in. należał do Adama Napoleona Horbowskiego. W 1927 r. majątek nabyła poznańska rodzina Głowinkowskich i wystawiła dwór na działce nad rzeką Rawką. Zajmowała się produkcją rolną, prowadziła stawy rybne, olejarnie i gorzelnie. W czasie II wojny światowej istniała tam ważna placówka Armii Krajowej. W 1945 r. majątek przejęty został przez Skarb Państwa. Działki otrzymali bezrolni i małorolni z Dolecka i pobliskiego Orłowa. Dwór do 1973 r. użytkowała szkoła. Obecnie jest własnością prywatną. Zamieszkały.

 Dwór w Dolecku – rys. Pamela Kowalska

---

 

 

 Głuchów – gm. Głuchów.  Dwór wzniesiony w latach 1793-1794 przez niemieckiego generała Leibzigera. W 1934 r. przebudowany. Od 1935 r. siedziba Regionalnego Uniwersytetu Wiejskiego, wchodzącego w skład Towarzystwa Wiejskich Uniwersytetów Regionalnych. Fundusze na ten cel zebrali przyjaciele i współpracownicy Adama Skwarczyńskiego - polityka, działacza niepodległościowego oraz ideologa obozu piłsudczyków. Uniwersytet działa do dziś i zajmuje również inne budynki dawnego folwarku. Budynek dworu położony w głębi niewielkiego ogrodzonego skweru. Zbudowany na planie prostokąta, dwutraktowy z wejściem od północy do sieni z klatką schodową. Bryła zwarta, jednokondygnacyjna, częściowo podpiwniczona, z częściowo mieszkalnym poddaszem, kryta dachem czterospadowym. Od zaplecza znajdują się po dwu stronach wewnętrznego dziedzińca dwie oficyny - wolnostojące budynki mieszkalne, stanowiące pozostałość zespołu dworskiego. Prawdopodobnie były połączone podziemiami z dworem. W latach 1965 - 2012 dwór był siedzibą szkoły rolniczej. Obecnie jest  własnością Gminy Głuchów.

Dwór w Głuchowie – rys. Kinga Nowak

---

 

 

 

Gołyń - gm. Biała Rawska. Obecny dwór wzniesiony w poł. XIX w. staraniem Mieczysława Sułowskiego. Majątek gołyński od XVIII w. wielokrotnie zmieniał właścicieli. Dopiero w roku 1837 wrócił w posiadanie rodziny fundatora dworu. W 20–leciu międzywojennym majątek kilka razy przechodził z rąk do rąk. Po II wojnie światowej we dworze ulokowano szkołę podstawową. Dopiero na początku lat 90. XX w. wrócił do spadkobiercy ostatnich właścicieli.

Dwór w duchu późnego klasycyzmu, o regularnej bryle, murowany z cegły, otynkowany, posadowiony na planie wydłużonego prostokąta, parterowy, podpiwniczony, z mieszkalnym poddaszem, pokryty dachem czterospadowym. Układ wnętrz dwutraktowy, z sienią na osi. Otoczony parkiem krajobrazowym z II poł. XIX w. o pow. ok. 4 ha.

Dwór w Gołyniu – rys. Kinga Nowak

---

  Guzów - gm Wiskitki. Początki Guzowa sięgają XIV w. - pierwsza wzmianka w 1398 r. w dokumencie stwierdzającym, iż książę mazowiecki Siemowit IV nadaje sołtysostwo wsi Piotrowi, dziedzicowi Guzowa i dotychczasowemu opiekunowi dóbr książęcych Wiskitki.  W 1765 r. właścicielem dóbr został Andrzej Ogiński. Wzniósł on w Guzowie pierwszy murowany, okazały dwór w stylu późnego Baroku. W 1827 r. posiadłość przejął hrabia Henryk Łubieński, minister sprawiedliwości Królestwa Kongresowego i założyciel położonej nieopodal pierwszej w owym czasie cukrowni. Z powodów malwersacji finansowych w 1856 r. Guzów zlicytowano, a jego nabywcą za sumę 600.000 rubli w srebrze został Feliks Sobański, syn siostry Łubieńskiego. Dzięki jego staraniom posiadłość doprowadzono do dawnej świetności. Pod koniec XIX w. architekt Władysław Hirschel wzniósł w miejscu dworu budowlę wzorowaną na francuskich zamkach znad Loary, z dwiema wieżami, czterokolumnowym portykiem od frontu i tarasem z dwubiegowymi schodami od strony ogrodu. Całość przykryto imponującym wysokim mansardowym dachem krytym blachą i zwieńczonym ażurową pseudoattyką. We wrześniu 1939 r. do Guzowa weszły wojska niemieckie. Wg historyków, w obecności A. Hitlera wydano w pałacu bankiet z okazji podpisania kapitulacji Warszawy. Po dotarciu do Guzowa wojsk sowieckich w 1945 r. pałac został zdewastowany i rozgrabiony. Na mocy dekretu PKWN o reformie rolnej z 6 września 1944 r. majątek upaństwowiono. Pomieszczenia przeznaczono na prywatne mieszkania i biura pracowników pobliskiej cukrowni. Pałac, pozbawiony opieki konserwatorskiej ulegał postępującej dewastacji. Po 1989 roku zespół pałacowo - parkowy w Guzowie powrócił w ręce spadkobierców fortuny Sobańskich. Obecnie w trakcie remontu. Park krajobrazowy przy pałacu zajmuje powierzchnię ponad 15 ha. Znajdują się w nim m.in.: 3 stawy połączone kanałem, wyspa z grotą (na największym stawie), 2 kopce widokowe, fragmenty alei gazonowej obrzeżonej lipami, aleja kasztanowa, szpalery grabowe oraz brama z kordegardą.

Pałac w Guzowie – rys. Kinga Nowak

---

 

 

 

Halin – gm. Bolimów. Majątek Halin znajdował się w dobrach Woli Szydłowieckiej. W 1907 r. został kupiony od mecenasa Żurakowskiego z Warszawy, przez pochodzącą z Kresów Wschodnich Irmę Miziewicz. Jego spadkobierczynią była córka, Maria Dzierżanowska, potem właścicielem majątku została wnuczka pani Irmy, Maria Róża Dzierżanowska. Obecnie jest w rękach jej spadkobierców. Dokładna data budowy dworu nie jest znana. Jest to budynek drewniany, jednokondygnacyjny z mieszkalnym poddaszem, kryty dachem dwuspadowym. Od południa prostokątny oszklony ganek. W przebudowanych i zrekonstruowanych budynkach w 1999 r., na oryginalnych ścianach i fundamentach znajdują się obecnie pokoje gościnne gospodarstwa agroturystycznego. W 2013 roku nagroda „Złota Grusza” dla najlepszego gospodarstwa agroturystycznego w województwie łódzkim. Murowany budynek gospodarczy ze stajnią, postawiony w latach 1927-1928, gruntownie odremontowany, pełni funkcje mieszkalne. Od bramy wjazdowej prowadzi aleja, niegdyś wysadzana świerkami.

 Dwór w Halinie – rys. Kinga Nowak

---

 

 

 

 

 

 

Kaczew - Leśnictwo Łasieczniki. Dwór myśliwski Radziwiłłów. Stylowy budynek drewniany na fundamencie z brył rudawca. Zbudowany z półbala „modrzeniowego” (przeżywiczona sosna). Parterowy z użytkowym poddaszem i gankiem oraz podcieniami od frontu. Wybudowany przed rokiem 1914 (zapewne pod koniec XIX w.) przez łowczego Szwedo, zajmującego się gospodarką łowiecką oraz organizacją polowań i imprez (pełnił funkcję tzw. kredensu). W czasie I wojny światowej stacjonowali w nim Niemcy, a podczas II wojny światowej – Rosjanie. Po wojnie leśniczówka Lasów Państwowych.

Leśniczówka Kaczew – rys. Kinga Nowak

---

 

 

 

Kamion – gm. Puszcza Mariańska. Właścicielem Kamiona na przełomie XVIII i XIX wieku był Antoni Protazy Potocki, zwany „Protem” – wielki przedsiębiorca czasów króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Potem majątek odziedziczyła rodzina Górskich. Ryszard Wojciechowski odkupił w 1910 r. część majątku należącą do Marii Józefiny Łuszczewskiej, a w 1918 r. pozostałość od Lewki Libermana oraz Jankiela Szpichlera. W latach 1917-1918 wybudował wg projektu Juliusza Kłosa klasycystyczny, piętrowy pałac na planie prostokąta, z czterokolumnowym portykiem toskańskim od frontu, zwieńczony trójkątnym szczytem i dwoma ryzalitami skrajnymi od ogrodu, pomiędzy którymi znajduje się taras. Po bokach dwie prostokątne przybudówki (prawa piętrowa z tarasem od frontu mieści boczną klatkę schodową). Dach łamany, obecnie pokryty eternitem. Pałac otacza zaniedbany park z pojedynczymi okazałymi drzewami i zaniedbanym stawem. Przez dłuższy czas użytkowany był przez szkołę podstawową. Obecnie w rękach prywatnych. Niezamieszkały.

 Pałac w Kamionie – rys. Pamela Kowalska

---

 

 

 

 

Kolonia Wola Szydłowiecka – gm. Bolimów, dawniej wieś królewska z folwarkiem na skraju Puszczy Bolimowskiej. Założenie dworskie z XIX w., z parkiem i gorzelnią (już nieistniejącą). Na niewielkim wzniesieniu nad stawem dwór murowany na planie prostokąta, z sienią na osi, piętrowy, podpiwniczony, kryty wysokim, czterospadowym dachem łamanym, prawdopodobnie ok. roku 1928 przebudowany. Dojazd od strony zachodniej aleją kasztanową (ok. 70 m) uzupełnioną nowymi nasadzeniami lipowymi, zakończoną gazonem przed frontem dworu. Dookoła wypielęgnowany park z wieloma gatunkami drzew i krzewów, m. in. jesion wyniosły o obwodzie  ok. 3 m i wys. 30 m (pomnik przyrody) i okazała lipa drobnolistna z piękną rozłożystą koroną. Ostatni przedwojenny właściciel – S. Żychliński. Po 1945 r. -  szkoła, a po jej likwidacji w 1978 r. – własność Gminy Bolimów. Obecnie w rękach prywatnych. W trakcie remontu.

Dwór w Kolonii Wola Szydłowiecka – rys. Kinga Nowak

---

 

 

 

 

Krasnów – gm. Bolimów. Dwór na planie prostokąta, wzniesiony około 1900 r. dla rodziny Twarowskich, utrzymany w stylu klasycystycznym, ceglany, otynkowany, z bonitowaniem w kondygnacji parteru. Bryła nieregularna, częściowo parterowa, częściowo piętrowa. Od frontu, na skraju części piętrowej ryzalit zwieńczony trójkątnym szczytem, od tyłu kryty taras z arkadami zamkniętymi łukiem odcinkowym. Dachy czterospadowe i dwuspadowe kryte blachą. Do 1945 r. własność lekarza Józefa Twarowskiego. Po II wojnie światowej siedziba szkoły rolniczej, następnie dom kultury, ośrodek weterynaryjny, izba porodowa. Od 1976 r. użytkowany przez Zakłady Przemysłu Pończoszniczego „Synteks”. Obecnie ośrodek wczasowy Okręgowego Przedsiębiorstwa Geodezyjno – Kartograficznego w Warszawie. Park przydworski wg projektu Stefana Celichowskiego. Obecnie w parku pawilony wczasowo-rekreacyjne. Wyremontowany, zadbany.

 Dwór w Krasnowie – rys. Kinga Nowak

---

 

 

 

 

Lisna – gm. Kowiesy. Majątek Lisna na początku XIX w. w rękach rodziny Niemiryczów, potem m. in. Stanisława i Justyny Kierkowskich,  a następnie Walerego Smoczyńskiego. W II poł. XIX w. wzniesiono tam na planie wydłużonego prostokąta parterowy, murowany dwór o cechach klasycystycznych i elewacji frontowej ozdobionej gankiem kolumnowym, ze spadzistym dachem (obecnie pokryty eternitem), w części wschodniej przybudówka.

Majątek do roku 1944 w rękach rodziny Glinków. W 1945 r. przejęty przez Skarb Państwa i rozparcelowany. We dworze urządzono szkołę podstawową, funkcjonującą do połowy lat 70. Potem niektóre pomieszczenia zajmowane przez nauczycieli i innych lokatorów. Od 1992 r. w rękach prywatnych. Obecnie niezamieszkały, zaniedbany, niszczejący. Od strony południowej rozległy park z imponującymi wiązami i modrzewiami.

 Dwór w Lisnej – rys. Pamela Kowalska

---

 

 

 

 

 

 

 

Lisowola – gm. Puszcza Mariańska. Dwór z końca XIX w. z niewielkim parkiem i stawem. Formą architektoniczną nawiązuje do charakteru polskich dworów z przełomu XVIII i XIX wieku. Majątek Lisowola w 1874 r. trafił do rąk Marii Malewskiej, która trzy lata później wyszła za mąż za Gabriela Stankiewicza, ich syn Stanisław był ostatnim właścicielem dóbr. W 1945 r. dwór został przejęty przez Skarb Państwa. Obecnie w rękach prywatnych. Niezamieszkały, bardzo zniszczony.

 Dwór w Lisowoli – rys. Pamela Kowalska

---

 
Nieborów - Już  pod koniec XVI wieku wzniesiono w Nieborowie murowany gotycko – renesansowy dwór - wówczas własność rodu Nieborowskich. W 1694 r. kardynał Michał Stefan Radziejowski kupił od Nieborowskich dobra wraz z dworem i na jego zrębach wzniósł barokowy pałac według projektu architekta Tylmana z Gameren. Kolejnymi właścicielami pałacu byli Towiańscy, Lubomirscy, Łochoccy. Ci ostatni w 1766 r. sprzedali dobra Michałowi Kazimierzowi Ogińskiemu - hetmanowi wielkiemu litewskiemu, który w latach 1766-1768  urządził wnętrza pałacowe w stylu rokokowym. W 1774 r. właścicielem dóbr nieborowskich został książę Michał Hieronim Radziwiłł, późniejszy wojewoda wileński i jeden z najbogatszych magnatów Polski i Litwy. Dla niego warszawski architekt Szymon Bogumił Zug zmodernizował w połowie lat 70. XVIII w. regularny ogród francuski i przebudował w 1784 r. wnętrza pałacu (styl wczesnoklasycystyczny: Gabinet Żółty, Zielony, Sypialnia Wojewody). Po śmierci Michała Hieronima w 1831 r. dobra nieborowskie podupadły, a pałac uległ zaniedbaniu. Przez długie lata spadkobiercy prowadzili spór o ogromną sukcesję po zmarłym. W grę wchodził nie tylko folwark nieborowski, ale także ziemie położone na terenie Cesarstwa Rosyjskiego i Wielkiego Księstwa Poznańskiego. W rezultacie Nieborów od roku 1841 pozostał w rękach syna zmarłego, Michała Gedeona. Jego syn Zygmunt, który odziedziczył pałac, okazał się utracjuszem i wysprzedawał ziemię, lasy oraz majątek. W 1789 r. odstąpił dobra nieborowskie swemu bratankowi, Michałowi Piotrowi Radziwiłłowi. Nowy właściciel podniósł z ruin zaniedbane dobra, uzupełnił uszczuplone wyposażenie wnętrz. Jednak zmarł bezpotomnie w 1903 r., a wdowa po nim sprzedała w trzy lata później dobra nieborowskie wraz z pałacem dalekiemu kuzynowi męża, Januszowi Radziwiłłowi, ordynatowi ołyckiemu.

Janusz Radziwiłł dokonał w latach 1922-1929 przebudowy wnętrz w Nieborowie, m. in. Sali Weneckiej i Palarni (arch. Kazimierz Skórewicz), nadbudowy drugiego piętra (arch. Romuald Gutt) i uczynił z Nieborowa głośną podwarszawską rezydencję, goszczącą dyplomatów i znanych artystów. Cała rodzina Radziwiłłów w lutym 1945 roku została deportowana przez służby NKWD i osadzona w obozie w Krasnogorsku. Dobra nieborowskie zostały przejęte przez Skarb Państwa. W pałacu uczyniono muzeum – filię Muzeum Narodowego w Warszawie. Ówczesny dyrektor Muzeum Narodowego Stanisław Lorentz, zgodnie z wcześniejszym porozumieniem z Radziwiłłem, otoczył opieką pałac nieborowski i utworzył w nim muzeum funkcjonujące do dnia dzisiejszego. Muzeum w Nieborowie wraz z otaczającym je parkiem (strona 61) jest zaliczane do najcenniejszych zabytków Polski.

Pałac w Nieborowie – rys. Kinga Nowak

---

 

 

 Nowy Dwór – gm. Nowy Kawęczyn, dawna miejscowość myśliwska książąt mazowieckich. Na przełomie XVIII i XIX w. majątek rodziny Puławskich. Aż do II wojny światowej rezydencja Okęckich. W latach 20. XX w. na miejscu drewnianego dworu postawiono nowy murowany w stylu polskim. Folwark Okęckich należał do wiodących na Mazowszu. W 1926 r. powstał przy nim park w stylu angielskim. Po II wojnie światowej majątek upaństwowiono, a dwór przeznaczono na mieszkania pracowników Państwowego Gospodarstwa Rolnego. Następnie mieściła się w nim szkoła oraz Klub Prasy i Książki „Ruch”. Zdewastowany zabytek w latach 80. przejął Instytut Sadownictwa i Kwiaciarstwa w Skierniewicach i przeprowadził w nim kompleksowy remont,  zakończony w 1989 r.. Obecnie cała nieruchomość funkcjonuje jako prywatna Klinika Rehabilitacji. Oprócz dworu i parku należą doń: spichlerz, obora, budynek dawnej pralni, dawna lodownia, kurniki, domki: ogrodnika, rymarza i służby, budynki warsztatowe oraz zabytkowe bramy dworskie. Na tyłach dworu znajdują się rozległe zaniedbane stawy.

 Dwór w Nowym Dworze – rys. Kinga Nowak

---

 

 

 

 

 Olszanka – gm. Puszcza Mariańska. Dwór murowany z 1912r. wg projektu Stefana Popowskiego, z parkiem. Właściciele – rodzina Gallów, posiadająca szwajcarskie koneksje, urządziła w nim po I wojnie światowej pensjonat na zachodnią modłę, dla którego reklamy wydano specjalny folder. Olszanka, w okresie międzywojennym znana miejscowość wypoczynkowa goszcząca artystów, zyskuje miano „Małej Szwajcarii”. Na początku II wojny światowej w pensjonacie kwatera Wehrmachtu, potem gestapo. Od 1941 r. ponownie w rękach rodziny Gallów. Od 1944 r. oddział Szpitala Wolskiego z rannymi powstańcami. Placówka tajnego nauczania. Po wojnie szkoła, a następnie internat miejscowego liceum. Obecnie w rękach prywatnych. Zadbany, otoczony wypielęgnowaną zielenią, zamieszkały.

Dwór w Olszance – rys. Kinga Nowak

---

 

 

 

 

 

 

 

 

Pamiętna – gm. Skierniewice. Dwór wzniesiony w stylu neoklasycystycznym w końcu XIX w. Część zachodnia rozbudowana w latach międzywojennych, część wschodnia pochodzi z końca XX w. Wówczas rozbudowano obiekt, w wyniku czego powstała część poddasza użytkowego z funkcją mieszkalną. Dwór i majątek często zmieniał właścicieli. Obecnie zadbany, stylowy hotel z restauracją.

Dwór w Pamiętnej – rys. Kinga Nowak

---

 

 

 

 Paplin – gm. Kowiesy, na początku XIX w. majątek wchodzący w skład dóbr należących do Antoniego Niemirycza. Neorenesansowy dwór wzniesiony w II poł. XIX w. Od około 1900 r. własność Jadwigi Rafalskiej. W 1913 roku zakupiony przez Henryka i Józefę Zofię Chlipalskich, potem przejęty przez ich syna, Henryka Chlipalskiego. W czasie II wojny światowej lokalny ośrodek tajnego szkolenia Armii Krajowej, miejsce schronienia wielu Polaków i Żydów, szczególnie po klęsce powstania warszawskiego. Po wojnie zaadaptowany na szkołę podstawową, częściowo zamieniony na mieszkania dla nauczycieli. Potem na mieszkania dla pracowników Spółdzielni Kółek Rolniczych, na koniec opanowany przez „dzikich” lokatorów. W roku 2006 wrócił do rąk prawowitych właścicieli. Dziś opuszczony, mocno zaniedbany, podobnie jak otaczający go park ze stawami, na których corocznie para łabędzi wyprowadza udane lęgi.

Dwór w Paplinie – rys. Pamela Kowalska

---

 

 

 

Prusy – gm. Głuchów. Dwór z początku XIX w., rozbudowany w II poł. XIX w. Majątek Prusy należał do rodziny Pruskich, herbu Prawdzic. Po II wojnie światowej ulokowało się tam Państwowe Gospodarstwo Rolne. Później obiekt przekazano Instytutowi Sadownictwa i Kwiaciarstwa w Skierniewicach, który utworzył w dawnym majątku Sadowniczy Zakład Doświadczalny. Dziś funkcjonuje on pod nazwą Ośrodka Elitarnego Materiału Szkółkarskiego.

Dwór położony jest w rozległym parku krajobrazowym. Drewniany, tynkowany, założony na planie prostokąta, trzytraktowy, parterowy, z mieszkalnym poddaszem. Fundament drewniany na podłożu kamiennym. Elewacja frontowa 5-osiowa, z drewnianym gankiem. W elewacji tylnej nowa przybudówka. Dach dwuspadowy z naczółkami, kryty wiórem. Wewnątrz zachowany kominek ceglany, tynkowany, z metalowym, ozdobnym paleniskiem oraz nowszy piec kaflowy z wmurowanym kaflem z 1775 r.

 Dwór w Prusach – rys. Kinga Nowak

---

 

 

 

 

 

Psary – wieś w gm. Nowy Kawęczyn. Bardzo stare (zapewne X/XI w.) miejsce osiedleńcze w dobrach Książąt Mazowieckich. W XIX w. majątek w rękach rodziny Niemiryczów, potem m. in. Dąbrowskich oraz Moczarskich (XX w.). Od Moczarskich plac i budynek dworski nabył Antoni Chmielak. W czasie I wojny światowej, gdy front ustabilizował się na rzece Rawce, znajdujące się w pobliżu frontu budynki dworskie zostały rozebrane. Pozostała tylko kamienna piwnica. Obecny budynek pochodzi z 1921 r. i jest własnością prawnuka Antoniego. Wokół dworu i ogrodu kwiatowego szpaler starych lip. W głębi posesji stawy rybne i gniazdo bociana białego. Zamieszkały, zadbany. W 2012 r. II nagroda w konkursie „Strażnik Siedlisk Przyrodniczych” ogłoszonym przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Łodzi.

Dwór w Psarach – rys. Kinga Nowak

---

 

Radziejowice - gm. Radziejowice. Okoliczne ziemie od XV wieku należały do rodziny Radziejowskich, którzy w Radziejowicach wznieśli najstarszą siedzibę rodową. W ich posiadaniu dobra radziejowskie pozostawały do 1705 r. Następnie przejęli je Prażmowscy, po nich Ossolińscy, a od 1782 r. - Krasińscy. Radziejowice odwiedzali liczni goście: dyplomaci i artyści, a wśród nich, m. in. Juliusz Kossak, Henryk Sienkiewicz, Lucjan Rydel, Jarosław Iwaszkiewicz i Józef Chełmoński, mieszkaniec pobliskiej Kuklówki. Podczas II wojny światowej w pałacu mieścił się szpital dla niemieckich żołnierzy. Po wojnie zdewastowany zespół pałacowy gruntownie odremontowano ze środków Ministerstwa Kultury i Sztuki. Od 1965 r. pałac pełni funkcję domu pracy twórczej. Przyjeżdżają tu pisarze, publicyści, aktorzy, filmowcy, muzycy i plastycy. Przez trzydzieści lat stałym rezydentem pałacu był Jerzy Waldorff. Główne zabytki założenia to: pałac, neogotycki „zameczek”, dworek modrzewiowy (str. 45), dworek szwajcarski, dawna kuźnia, park ze stawem. Obok stawu na wyspie znajduje się murowany młyn. Wspomniany „zameczek” to pierwotnie romantyczna ruina, mieszcząca pałacową kuchnię i dwa historyczne apartamenty wyposażone w stylowe meble i obrazy. W pałacu  znajduje się muzeum, którego atrakcją jest stała ekspozycja dzieł Józefa Chełmońskiego oraz zbiór pamiątek po nim. Dom pracy twórczej organizuje bankiety i imprezy plenerowe, koncerty muzyki klasycznej lub popularnej.

Pałac w Radziejowicach – rys. Kinga Nowak

---

 

 

 

 

Radziejowice - gm. Radziejowice. Dwór o charakterystycznym, typowym dla szlacheckiej siedziby wyglądzie, w stylu klasycystycznym, powstały na przełomie XVIII i XIX w. Pierwotnie drewniany, konstrukcji zrębowej, w szczytach konstrukcji ryglowej. Parterowy, z mieszkalnym poddaszem. Na planie prostokąta, z czterokolumnowym gankiem toskańskim, zwieńczonym schodkowym szczytem, w którym dawniej znajdowało się półkoliste okno. Budynek ten pod koniec XIX wieku rozebrano i zastąpiono nowym, murowanym, oszalowanym drewnem modrzewiowym. Obecnie mieści 12 pokoi hotelowych i nieduży salonik z fortepianem, służący kameralnym spotkaniom.

Dworek modrzewiowy wchodzi w skład rozległego założenia pałacowo-parkowego w Radziejowicach (str. 44).

 Dwór w Radziejowicach – rys. Kinga Nowak

---

 

 

Skierniewice – dworek przy ul. Floriana 4 jest obiektem powstałym prawdopodobnie około połowy XIX wieku, choć miejscowa tradycja datuje go na II poł. XVIII w. Parterowy, częściowo podpiwniczony, konstrukcji drewnianej o zwartej bryle, przykryty dwuspadowym dachem. Wnętrze domu, o układzie amfiladowym. Jest to jeden z ostatnich drewnianych budynków w Skierniewicach, których historia związana jest z osobami ważnymi dla kultury polskiej. W tym dworku ostatnie 10 lat swojego życia spędziła Konstancja Gładkowska - pierwsza miłość Fryderyka Chopina. Według przekazów bywał tu też Władysław Reymont w czasach, gdy był pracownikiem Drogi Żelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej. Starsi mieszkańcy pamiętają kwiaciarnię Wandy Weyher, która sprzedawała kwiaty z własnego ogrodu i szklarni znajdujących się na tyłach posesji. Kwiaciarnia wykorzystywana była w okresie II wojny światowej jako centralny punkt rozdziału prasy konspiracyjnej. W domu przy ul. Floriana 4 mieszkał przez wiele lat malarz Stanisław Wąsik, członek Ogólnopolskiej Grupy Artystów Plastyków "Zachęta". Obecnie w dworku mieści się  Izba Historii Skierniewic.

Dworek w Skierniewicach – rys. Kinga Nowak

---

 

Skierniewice - Pałac Prymasowski w parku został wybudowany z inicjatywy arcybiskupa Wojciecha Baranowskiego w latach 1609-1619 (na miejscu dawnego drewnianego dworu). Około 1762 r. pałac przebudowano wg planów Efraima Schroegera. Około 1872 r. dokonano kolejnej przebudowy wg planów architekta Ippolito Monighettiego. Poszerzono wtedy korpus budynku dodając wieloboczne przybudówki oraz dostawiając do elewacji monumentalny portyk. Obniżono dach i attykę, którą zwieńczono stromym kartuszem. Wg projektów Monighettiego przebudowano wnętrza pałacu na eklektyczne. W latach 60. XX w. przystąpiono do przywrócenia pałacowi cech późnobarokowych, rozebrano portyk i kartusz, zmieniono wygląd elewacji. W XVIII w. pałac był letnią rezydencją prymasów, którzy sprawowali władzę w kraju podczas nieobecności króla lub w okresie bezkrólewia. Odbywały się tu zjazdy biskupów, magnatów i szlachty. W 1795 r. mieszkał w pałacu i przez wiele lat tworzył ostatni z rezydujących w Skierniewicach prymasów, poeta i wybitny pisarz doby Oświecenia Ignacy Krasicki. Po rozbiorach pałac był letnią rezydencją cara Rosji. W 1880 r. w pałacu odbyło się spotkanie trzech cesarzy, którego celem było utrwalenie rozbiorów Polski. Po I wojnie światowej w pałacu umieszczono Szkołę Główną Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie. W 1964 r. powstał tu Instytut Warzywnictwa, którego głównym obiektem jest pałac prymasowski.

Pałac w Skierniewicach – rys. Kinga Nowak

---

 

 

 

 

 

Sokule – gm. Wiskitki. Wg obecnych właścicieli nazwa ta pochodzi od brzozy („sokoły”), z której pozyskuje się sok brzozowy zwany oskołą. Od 1794 r. dwór figurował w spisie dóbr królewskich Województwa Rawskiego jako „dwór modrzewiowy kryty gontami”. Przez wiele lat funkcjonował jako dom rządcy majątku sokulskiego w kluczu dóbr guzowskich. Jak głosi legenda w dworze podobno nocował Napoleon Bonaparte. Obiekt parterowy, z mansardami od strony ogrodu i dwoma wolimi oczkami od frontu. Obecnie odnowiony i otynkowany, kryty wiórem drewnianym, zamieszkały, zadbany. Dookoła park lipowo – grabowo – wiązowo - jesionowy.  Wykorzystywany w produkcjach filmowych: jako dwór Krępa w „Nocach i dniach”  oraz w serialu telewizyjnym „Ranczo”  jako „dwór Lucy”.

Dwór w Sokulu – rys. Kinga Nowak

---

 

 

 

 

 

 

 

Strobów – gm. Skierniewice. Pałac zbudowano w 1907 r. na rzucie prostokąta, z kolumnowym portykiem od zachodu i dwoma ryzalitami skrajnymi. Bryła pałacu dwukondygnacyjna, w części zachodniej jednokondygnacyjna, częściowo podpiwniczona, z mieszkalnym poddaszem, kryta dachem dwuspadowym. Do II wojny światowej posiadłość Władysława Strakacza, z pochodzenia Czecha, właściciela browaru w Skierniewicach, znanego obywatela miasta, społecznika i naczelnika straży ogniowej.  Po wojnie, w wyniku reformy rolnej, majątek został rozparcelowany. W pałacu utworzono Schronisko dla Sierot Wojennych, obecnie Dom Dziecka.

 Pałac w Strobowie – rys. Kinga Nowak

---

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Suliszew – gm. Nowy Kawęczyn. Parterowy, murowany dwór z końca XIX w. z resztką parku. Do niedawna zamieszkały, w części użytkowany jako wiejski ośrodek zdrowia. Obecnie w rękach prywatnych. Zaniedbany.

Dwór w Suliszewie – rys. Kinga Nowak

---

 

 

 

 

Trzcianna – wieś w gm. Nowy Kawęczyn, niegdyś „gniazdo” starego rodu Vrszowców lub Vereszowców-Rawiczów Trzcińskich. Dwór na planie prostokąta, z ok. 1820 r., parterowy, murowany z cegły na kamiennej podmurówce, podpiwniczony z mieszkalnym poddaszem. Elewację frontową zdobi wgłębny portyk toskański, zwieńczony trójkątnym szczytem. Od strony ogrodu - drugi portyk – sześciokolumnowy, toskański (jedyny na Mazowszu dwór z podcieniami). Układ wnętrz dwutraktowy, z sienią i holem na osi. Prostokątne okna zawarte w otworach zamkniętych łukiem koszowym. Otoczony cennym parkiem krajobrazowym z licznymi okazami drzew: imponującymi cisami, bukami i alejami kasztanowymi (pomniki przyrody). W głębi las olszowy z kompleksem stawów. Po II wojnie światowej własność prywatna. W 1980 r. zakupiony przez bibliofila-arystokratę z zamiarem przerobienia na muzeum, niestety niezrealizowanym. Ponownie odsprzedany w 2000 r.. Wyremontowany z wielką starannością. Zamieszkały.     

 Dwór w Trzciannie – rys. Kinga Nowak

---

 

 

 

 

 

Turowa Wola – gm. Kowiesy. Dwór wzniesiony na przeł. XVIII i XIX w. w stylu klasycystycznym, murowany i otynkowany, otoczony pozostałościami parku krajobrazowego. Turowa Wola była siedzibą wielu familii: początkowo Chojnackich. W latach 30. XIX w. – w posiadaniu Walentego Popławskiego, potem Józefa Nikodema, jego syna. Kolejnymi właścicielami byli: Franciszek Jackowski, rodzina Drozdowskich, bracia Modlińscy, a okresie okupacji Lucjan Karwowski. Obecnie w rękach prywatnych. Zamieszkały, zadbany, otoczony wypielęgnowanym ogrodem (strona 63). Wykorzystywany w produkcjach filmowych: „Nad Niemnem”, „Pan Tadeusz” , „Panna z mokrą głową”, „Panny i wdowy”.

Dwór w Turowej Woli – rys. Kinga Nowak

---

 

 

 

 

 

 

 

Wędrogów – gm. Kowiesy. Dwór z 1809 r., w stylu neoklasycystycznym, położony na wzgórzu; w przydworskim parku płynie rzeka Chojnatka. Murowany, wybudowany na planie prostokąta z ryzalitem. Pierwotnym właścicielem dworu był Myszczyński, od 1922 r. do 1930 r. – Jadwiga Glinkówna. Ostatnim właścicielem był Smolański, który mieszkał w nim do 1944 r. Po wojnie dobra zostały rozparcelowane. Dwór w Wędrogowie użytkowany był w latach 1959-1992 r. przez szkołę podstawową, a w okresie wakacyjnym służył jako ośrodek kolonijny. Obecnie jest własnością prywatną, w części zamieszkały. 

Dwór w Wędrogowie – rys. Kinga Nowak

---

 

 

Wilkowice – gm. Rawa Mazowiecka. Neoklasycystyczny dwór zbudowany ok. 1850 r. dla Leonarda Wilskiego.  Pierwotnie obejmował tylko dzisiejszą siedmioosiową część środkową z ryzalitem zwieńczonym trójkątnym szczytem oraz dwukolumnowym portykiem, utrzymującym  taras na piętrze. W okresie międzywojennym ok. 1925 r. Tytus Jerzy Wilski (syn Ignacego, wnuk Leonarda) rozbudował dwór, który do końca II wojny światowej pozostał w rękach rodziny Wilskich. Po wojnie we dworze mieściła się szkoła podstawowa, poczta oraz biblioteka. Potem, opuszczony, ulegał dewastacji. Dziś zespół dworsko-parkowy w Wilkowicach będący własnością prywatną, remontowany, zmienia diametralnie swój wygląd. W obecnym kształcie składa się z części parterowej z mieszkalnym poddaszem oraz czteroosiowej części piętrowej. Pod całym budynkiem znajdują się wysokie piwnice z łukowym sklepieniem. Urozmaiceniem części parterowej jest piętrowy ryzalit zwieńczony trójkątnym szczytem, zdobiony dwukolumnowym portykiem z tarasem. Dwór otoczony jest wypielęgnowanym parkiem (strona 64).

Dwór w Wilkowicach – rys. Kinga Nowak

---

Wola Pękoszewska – gm. Kowiesy, wieś z dworem z 1823 roku, wybudowanym dla Franciszka Górskiego, przebudowanym i rozbudowanym przed 1930 r.. Budowla o charakterze klasycystycznym, ceglana, na planie prostokąta, dwutraktowa z sienią na osi. Powiększona o ryzalit portyku oraz piętrową podbudówkę od strony południowej. Podpiwniczona, parterowa, z mieszkalnym poddaszem. W elewacji frontowej 4-kolumnowy portyk joński zwieńczony attyką, z napisem:

 „Ja, Panie, niechaj mieszkam w tym gnieździe ojczystym

A ty mię zdrowiem opatrz i sumieniem czystym”.

Dachy wielospadowe. W sieni drewniana  klatka schodowa z ozdobną balustradą oraz okrągły piec kaflowy. Majątek, z przynależącym do dworu spichlerzem, oborą, parnikiem (obecnie zamieszkiwanym przez rolników) i gorzelnią, z 1911 r., przechodził z pokolenia na pokolenie w rodzie Górskich, herbu Boża Wola. Miejsce pobytu licznych gości, między innymi Henryka Sienkiewicza, Leona Wyczółkowskiego, Józefa Rapackiego, Józefa Mehoffera i spotkań towarzyskich z zaprzyjaźnionymi Okęckimi z Babska i Krasińskimi z Radziejowic, jak również twórczości artystycznej mieszkającego w Kulkówce Józefa Chełmońskiego (w latach 1895-1914 powstały tu obrazy: Orka, Przed figurą, Burza). Choć dwór w czasie okupacji zajęty był w znacznej części przez żandarmerię niemiecką, w piwnicach znajdował się magazyn broni Armii Krajowej. Po wojnie majątek znacjonalizowany, w latach 1955-2005 służący jako szkoła podstawowa. Od 2006 roku w rękach spadkobierców prawowitych właścicieli. Wokół dworu stary park z cennymi okazami drzew, m. in. dorodnymi lipami.

 Dwór w Woli Pękoszewskiej – rys. Kinga Nowak

---

 

 

 

 

Wycześniak – gm. Puszcza Mariańska. Do 1895 r. folwark Wycześniak należał do majątku Kamion. Powstał wówczas dwór, który wraz z folwarkiem za zadłużenie w Towarzystwie Kredytowym Ziemskim został sprzedany na licytacji. W XX w. od rodziny Kaweckich majątek nabył Stefan Wojciech Żerański, który w 1933 r. wybudował nowe budynki gospodarcze, wyremontował i rozbudował budynek mieszkalny i założył istniejący do dziś cenny park. W 1945 roku majątek liczący 75 ha został rozparcelowany. Budynki i teren częściowo przejęła Centrala Rolniczej Spółdzielni „Samopomoc Chłopska”. Obecnie budynek dworski wraz z pozostałościami po folwarku należy do Zakładu Pielęgnacyjno - Opiekuńczego. Na tyłach parku, przy spiętrzeniu na stawie, budyneczek dawnej elektrowni wodnej.

Dwór w Wycześniaku – rys. Kinga Nowak

---

 

 

Żelazna, gm. Skierniewice. Stara miejscowość, wzmiankowana w dokumentach z 1334 r. jako wieś Zhelazna przy dworze księcia Ziemowita. Na początku XVI w. wieś należała do Prandoty, wojewody rawskiego. W 1609 r. Żelazna był własnością Trzcińskich. Obecny dwór został wzniesiony w końcu XIX w. dla Aleksandra Newlin-Mazarakiego. Do roku 1945 majątek był w posiadaniu jego syna Aleksandra juniora, ostatniego prezesa Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego. Dziś należy do Dyrekcji Zakładu Doświadczalnego Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie.

Dwór w stylu neorenesansowym. Jest to budynek murowany z cegły, otynkowany, wzniesiony na planie nieregularnym, parterowy, w części piętrowy. Położony na wzniesieniu, z widokiem na stawy (od strony południowej). Pośrodku największego stawu wyspa z figurką Matki Boskiej, ustawionej ku pamięci powstania styczniowego w 1863 r. Prawdopodobnie w dalekiej przeszłości na wyspie było małe założenia obronne,  na co wskazują   badania archeologiczne.

Dwór w Żelaznej – rys. Kinga Nowak

---

Oprac.: Magdalena Bieniek – pracownik Oddziału Terenowego Bolimowskiego Parku Krajobrazowego

 

Rzuty poziome parteru: dwór w Turowej Woli i dwór w Babsku, rys. Kinga Nowak

Rzuty poziome parteru: dwór w Woli Pękoszewskiej i dwór w Krasnowie, rys. Kinga Nowak

 

Karolina Wiercioch

Karolina Wiercioch

 

Wydano staraniem Oddziału Terenowego Bolimowskiego Parku Krajobrazowego

przy wsparciu finansowym Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Łodzi

 

REDAKCJA

Magdalena Bieniek

Kinga Nowak

Stanisław Pytliński

ILUSTRACJE

Pamela Kowalska

Kinga Nowak

OKŁADKA

Rysunek: Kinga Nowak - Turowa Wola

                                                                                                               

KONSULTACJE

Wojewódzki Konserwator Zabytków, Delegatura w Skierniewicach

 

OPRACOWANIE MATERIAŁÓW

Oddział Terenowy Bolimowskiego Parku Krajobrazowego

zespół w składzie: Magdalena Bieniek, Beata Łukasik, Kinga Nowak,
Krzysztof Pira, Agnieszka Pruszkowska, Stanisław Pytliński

 

Wydanie II, rozszerzone

 

SKŁAD I DRUK

Zakład Wielobranżowy „POLIGRAFIA“ sp.j.

1. ul. Zachodnia 18, 99-400 Łowicz

tel./fax: (46) 837 18 92, (46) 837 18 93

www.poligrafia.lowicz.pl

e-mail: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.

 

ISBN

978-83-934035-5-4

Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Łódzkiego

Oddział Terenowy Bolimowskiego Parku Krajobrazowego

1. ul. Nowobielańska 61, 96 – 100 Skierniewice

tel. 46 833 – 37 – 77

www.parkilodzkie.pl

e-mail: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.

Karolina Wiercioch

Oznaczenie szlaku rowerowego: kolor zielony, długość 61 km.

 

Szlak rozpoczyna się w Skierniewicach. Warto tam zajrzeć na ulicę Świętego Floriana, gdzie pod numerem 4 wciąż jeszcze stoi modrzewiowy dworek z II połowy XVIII w., mocno już dziś zmieniony i zaniedbany. Swego czasu był własnością Konstancji Gładkowskiej. Obecnie mieści się w nim Izba Pamięci Skierniewic. Poza tym w Skierniewicach jest sporo innych atrakcji, wynikających głównie z charakteru miasta. A był on najpierw biskupi, a później kolejarski. Po założycielu Skierniewic, biskupie Janie Odrowążu ze Sprowy, który w roku 1457 nadał prawa miejskie, nie pozostały żadne pamiątki; jego imię nosi rynek miejski (z XIX-wiecznym ratuszem i nowoczesnym aż do bólu wystrojem), o czym informuje niedawno wmurowana tablica. Po innym biskupie – Ignacym Krasickim pozostał stary, XVII-wieczny park, założony jako ogród włoski, i znakomita literatura. Biskup-poeta-mąż stanu, pomieszkujący w skierniewickim pałacu, największą wenę twórczą miewał ponoć w altance, na wysepce usypanej na przypałacowej sadzawce, i tam właśnie podobno powstały jego słynne bajki. Park, dawniej wiązowy, a dziś raczej grądowy (dębowo-grabowo-lipowy) po wojnie wielce zaniedbany, obecnie odrestaurowany przeżywa ponownie swoją świetność. Na jego tyłach wciąż znajduje się sztuczny pagórek, na którym, w altance, w roku 1884 spotkali się trzej cesarze – Rosji, Niemiec i Austro-Węgier, by radzić o losach Europy. XVI-wieczny pałac w stylu późnobarokowym, goszczący nie tylko najwyższych dostojników państwa i Kościoła, ale także carów rosyjskich, wraz z XVIII-wieczną osadą, jest raczej poza zasięgiem zwykłego turysty.[1]

W 1845 r. dotarła do Skierniewic Kolej Warszawsko-Wiedeńska, powodując olbrzymie ożywienie miasta. Powstał garnizon i dwa wspaniałe dworce. Do naszych czasów zachował się tylko jeden w stylu angielskiego gotyku, niedawno odrestaurowany (w hali kasowej zachwycają odnowione stylowe freski z lat 50. obrazujące odbudowę kraju, traktory orzące ugory, sojusz robotniczo-chłopski i przyjaźń polsko-radziecką !). Drugi, zwany przed wojną „Kulturą”, ponoć jeszcze piękniejszy, w stylu pseudomauretańskim, służący wyłącznie carowi, który upodobał sobie Skierniewice i pobliski Zwierzyniec jako miejsce polowań, został w roku 1945, po wyjściu Niemców, doszczętnie rozszabrowany i spalony. Poza stacją (w kierunku Łodzi) znajduje się stara parowozownia, w której Polskie Stowarzyszenie Miłośników Kolei pieczołowicie restauruje zabytkowe parowozy i wagony, i usiłuje przywrócić całemu obiektowi dawną świetność. Zgromadzono tam ponad 100 eksponatów – jest to trzecia pod względem wielkości kolekcja historycznych pojazdów kolejowych w Polsce. Miejsce to jest również scenerią interesujących wydarzeń kulturalnych, zwanych „Wieczorami w Parowozowni” (spektakle teatralne, koncerty, wernisaże, spotkania autorskie, seanse filmowe[2]).

Warto również zajrzeć do trzech starych skierniewickich kościołów: najstarszego i najmniejszego – Świętego Stanisława z 1720 r., pieczołowicie odrestaurowanego (nagroda Ministra Kultury !), Świętego Jakuba z 1781 r. w kształcie rotundy z gotycką wieżą z 1480 r. oraz Najświętszej Marii Panny, wzniesionego na początku XX w. jako cerkiew.

Opuszczamy Skierniewice ścieżką rowerową wzdłuż ulicy Mszczonowskiej. Dojechawszy do jej końca skręcamy w prawo i przebywszy Las Pamięcki i wieś Prandotów, docieramy do Trzcianny.

Trzcianna – niegdyś prawdziwe szlacheckie „gniazdo” starego rodu Vrszowców lub Vereszowców – Rawiczów (Trzcińskich). Na zachodnim skraju wsi stoi murowany dwór z roku 1820, klasycystyczny z podcieniami (jedyny taki dwór na Mazowszu), pięknie odrestaurowany. Okala go wypielęgnowany rozległy park z okazałymi cisami (!), dębami, bukami i kasztanowcami, świadczącymi o dawnej świetności. Stanowi własność prywatną.

Z Trzcianny polną drogą, z której roztaczają się piękne mazowieckie widoki docieramy do Starej Rawy.

Stara Rawa najprawdopodobniej nie ma wiele wspólnego z dzisiejszą Rawą Mazowiecką, poza słowem „rawa”, co w językach prasłowiańskich miało oznaczać wodę. Wieś zasiedlona została już we wczesnym średniowieczu. Na przełomie XI i XII w. powstało tam grodzisko, przypisywane rycerskiemu rodowi Rawitów. W średniowieczu była już ważną miejscowością na szlaku handlowym z Łowicza do Rawy (dziś - Mazowieckiej) z pięcioma (!) karczmami. Pozostałości grodziska, niegdyś wzniesionego nad brzegiem Rawki, zwane „Łysą Górą”, znajdują się dziś w odległości ponad 200 m od rzeki. We wsi wznosi się drewniany kościół parafialny z lat 1731-51, o barokowym wnętrzu, pod wezwaniem Świętych Szymona i Tadeusza Judy, z dzwonnicą i zabytkowym cmentarzem, gdzie pośród starych okazałych drzew znajduje się niszczejący żeliwny grobowiec Felicyssymy z Wyroziemskich Lemańskiey z 1850 r. oraz utrzymane w kolorze ochry i kości słoniowej zaniedbane zdobione mauzoleum z inskrypcją w białym marmurze:

                                    GRÓB RODZINY PRANDOTÓW TRZCIŃSKICH

oraz napisem:

                                     Filip Prandota Trzciński z 3^em swych małych dziecinek

                                          ostatni z rodu Prandotów dziedzic Trzcianny

                                                        żył lat 61 zm. 28 maja 1900 r.

W Starej Rawie wjeżdżamy do Bolimowskiego Parku Krajobrazowego.

Pośród sielskich krajobrazów wspaniałą asfaltowa droga, ocieniona lipami, wiedzie do Dolecka.

Doleck leży w dole. To bardzo miła wieś z rześkim powietrzem i świeżym mikroklimatem z racji położenia w dolinie Rawki, w pobliżu rozległych wilgotnych łąk. Na skraju wsi, za mostem, przy rzece – dwór murowany, piętrowy, z początków XX w. Choć w stylu nijakim, ładnie usytuowany, w otoczeniu paru drzew, będących zapewne resztką parku, mógłby cieszyć oko wędrowca, gdyby nie sąsiadująca z nim i przytłaczająca go swym ogromem olbrzymia murowana stodoła. Zbudowana kilkanaście lat temu jest doskonałym przykładem skuteczności psucia sielskiego krajobrazu.

W Dolecku przecinamy Rawkę – malowniczą, dziką i silnie meandrującą rzekę, będącą od 1983 r. rezerwatem przyrody na całej długości (ok. 100 km).

Z Dolecka przez Dzwonkowice bardzo malowniczą drogą polną oferującą ciekawe widoki docieramy do Psar. Psary to bardzo stare miejsce osiedleńcze, pochodzące zapewne z X/XI w., oznaczające siedzibę psarczyków, zajmujących się hodowlą i układaniem psów myśliwskich. Być może zjawienie się ich było związane z dworem książęcym w niedalekiej Rawie (dziś Mazowieckiej) ?… Na skraju wsi, od strony północnej duży, dobrze utrzymany dwór, ukryty pośród ładnych starych lip, z pięknym ogrodem kwiatowym. We wsi zabytkowa kapliczka żołnierska. Dziś Psary to atrakcyjna miejscowość letniskowa. Za wsią, w dolinie Rawki resztki grodziska plemiennego.

Z Psar starą drogą dworską, miejscami brukowaną, docieramy do Lisnej.

 

Lisna – bardzo malowniczo usytuowana wieś o rzadkiej zabudowie. W środku wsi, nieco na uboczu,  parterowy dwór o uproszczonej formie klasycystycznej, z około 1900 roku, mocno zniszczony. Po wojnie, do ok. 1975 r. mieścił szkołę podstawową, po której pozostał na froncie budynku ślad po tablicy, różne przybudówki i ogólna ruina. Dookoła dworu ładnie położony lecz zaniedbany park z aleją i licznymi okazami starych drzew (szczególną uwagę zwracają dwa stare modrzewie o „smoczych” kształtach). W pobliżu oficyna, stare budynki gospodarcze i fragmenty brukowanych dróg. Niegdyś był to piękny majątek…

Z Lisnej polna droga prowadzi na północ, do Chełmc.

Chełmce to bardzo atrakcyjna wieś letniskowa o rozpierzchłej zabudowie i ciekawej rzeźbie terenu. Oddalona od wszelkich ważnych dróg, ukryta za pagórkami jest doskonałym miejscem do wypoczynku. Zaznaczony na wielu mapach punkt widokowy praktycznie nie istnieje, rozkopany i rozkradziony z racji znajdujących się tam pokładów piasku.    

Jadąc dalej na wschód, docieramy do Paplina.

Paplin – wieś usytuowana wzdłuż drogi z Jeruzala do Kowies. Na wschodnim skraju bardzo ciekawy, ale mocno zaniedbany murowany dwór – willa o cechach renesansowych z II połowy XIX w., o nieregularnej, aczkolwiek wyjątkowo zgrabnej bryle. W części piętrowej o ściętych narożnikach do niedawna widniały w niszach po obu stronach balkonu gipsowe popiersia – prawdopodobnie Jana III Sobieskiego i hetmana Stefana Czarnieckiego, niestety już skradzione. Dookoła dworu resztka parku oraz stawy na rzece Chojnatce z gniazdem łabędzim. Do ostatniej wojny majątek ten, liczący łącznie 140 ha, przechodził kilkanaście razy z rąk do rąk. Po 1945 r. rozparcelowany. Dwór wchodzący w skład liczącej 2,75 ha resztówki zajęła szkoła podstawowa, potem Spółdzielnia Kółek Rolniczych i jej lokatorzy. Dziś jest własnością prywatną.

Z Paplina skrajem Lasu Jeruzalskiego jedziemy do Woli Pękoszewskiej.

Wola Pękoszewska to niegdyś duża i ważna wieś przydworska, a stojący w niej obszerny dwór – bodaj największy i najbardziej rozbudowany na całej trasie, w całkiem niezłym stanie dotrwał do naszych czasów. Wzniesiony zapewne około roku 1825 jako parterowy dwór drewniany na podmurówce, do którego dobudowano potem piętrową część środkową, murowaną, z kolumnami jońskimi, a jeszcze później – nowe piętrowe skrzydło, prostopadłe do istniejących budynków, kryte dachem łamanym. To na frontonie tego właśnie dworu wyryto (zapewne około roku 1923) cytowany na wstępie napis: „JA PANIE NIECHAJ MIESZKAM…” . Przy dworze resztka parku z pięknymi okazami starych drzew. W sąsiedztwie klasycystyczny spichrz z I poł. XIX w.                     i gorzelnia. Do niedawna w dworze mieściła się szkoła podstawowa, nosząca imię Józefa Chełmońskiego, światowej sławy malarza, a przy tym częstego gościa Jana i Marii Górskich – dziedziców Woli. Obecnie nieruchomość wróciła do spadkobierców tej rodziny.

Z Woli Pękoszewskiej przez Gzdów, Korabiewice, Hutę Partacką, zamieszkiwaną niegdyś przez hutników szklanych, partaczy czyli niezrzeszonych w cechu, Zator, dojeżdżamy do Olszanki.

Olszanka to luźno zabudowana wieś, jakby „przedmieście” Puszczy Mariańskiej. Niegdyś miejscowość znana, goszcząca artystów i znakomitości „z towarzystwa”. Tam tworzył malarz Rapacki, pracował Tański – konstruktor pierwszej polskiej paralotni. Po czasach świetności pozostały rozsiane po lesie murowane wille oraz ukryty wśród zieleni dwór – przed wojną pensjonat na modłę szwajcarską, po wojnie - przez długie lata internat. Obecnie w rękach prywatnych.

Z Olszanki do Puszczy Mariańskiej już tylko parę zakręceń pedałami…

Puszcza Mariańska – nazwa ta nie oznacza puszczy jako lasu, lecz miejscowość pośród dawnej Puszczy Korabiowskiej. W 1661 r. zjawił się tam Stanisław Krajewski, zasłużony żołnierz wojsk królewskich,                        a jednocześnie kleryk niższych święceń. Wraz z towarzyszami broni wzniósł w leśnych ostępach pustelnię.              W 1673 r. w pustelni tej osiadł ojciec Stanisław Papczyński, założyciel zakonu „Ojców Marianów kongregacji polskiej pod wezwaniem Niepokalanego Poczęcia Błogosławionej Panny Maryi”. W dziesięć lat później, przyjaciel Papczyńskiego – król Jan III Sobieski, w drodze na Wiedeń, zatrzymał się w klasztorze. Jak głosi miejscowa legenda, posilał się pod lipą na klasztornym dziedzińcu, a potem zdrzemnął i miał sen! Przyśniła mu się wiedeńska victoria!  Po powrocie z Wiednia król Jan zatrzymał się ponownie w klasztorze, przywożąc z sobą dary dziękczynne za sen proroczy. Potem podobno jeszcze kilka razy gościł u ojca Stanisława, który ponoć był mu spowiednikiem.

Lipy, pod którą siadywał król już nie ma, złamała ją burza kilka lat temu. Miejsce to upamiętniają  pomniki: króla Jana i ojca Papczyńskiego, wystawione na dziedzińcu drewnianego kościółka pod wezwaniem Świętego Michała Archanioła. W 1993 r. padł on ofiarą pożaru. Zrekonstruowano najstarszą jego część, wzniesioną w 1671 r. przez o. Papczyńskiego. W centrum wsi, na malutkim „ryneczku” zwraca uwagę oryginalny, niedawno odrestaurowany pomnik Tadeusza Kościuszki.

Z „ryneczku” można wyskoczyć, na chwilę zbaczając z trasy, do pobliskiego rezerwatu przyrody „Puszcza Mariańska”. Po drodze, warto zatrzymać się przy symbolicznej mogile Powstańców Styczniowych 1863 r.

Z Puszczy droga „jak strzelił” prowadzi do Radziwiłłowa. Niestety, droga ta, choć przez wieś, nie zachwyci nas bukolicznymi widokami, a raczej skłoni do refleksji nad skutecznością psucia krajobrazu i rozrzutnością narodu, wydającego znaczne pieniądze na budowanie brzydkich murowanych domów. Pociechą dla oczu będzie dopiero kościół w Radziwiłłowie/Bartnikach.

Radziwiłłów – wieś tak samo nieładnie i bezładnie zabudowana, jak większość w okolicy. Niegdyś dość ważna stacja na szlaku Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej. Wbrew nazwie Radziwiłłowie nigdy tam nie mieszkali. Wysoki, elegancki neogotycki kościół z czerwonej cegły powstał w latach 1905 - 1907 z fundacji rodziny Sobańskich. Przy kościele zabudowania domu zakonnego Zgromadzenia Zmartwychwstania Pana Naszego; Bracia Zmartwychwstańcy osiedlili się w Radziwiłłowie w roku 1920.

Z Radziwiłłowa przez las piaszczystą drogą dojeżdżamy do szosy Bartniki – Ruda. Potem, minąwszy z lewej strony parking i ukrytą wśród drzew starą leśniczówkę, a za chwilę – z prawej strony - rozwalający się drewniany młyn na Rawce (jeszcze jeden zabytek odchodzący w niebyt), opuszczamy Bolimowski Park Krajobrazowy i wjeżdżamy do Skierniewic.

Stamtąd już tylko kilkanaście minut kręcenia znużonymi pedałami dzieli nas od dworca kolejowego w Skierniewicach, lub tylko kilka chwil od przystanku na Rawce.

I tak oto kończy się szlak starych dworków – „gniazd ojczystych”, które wciąż jeszcze, choć często jakby ostatkiem sił, „walczą mężnie” wbrew upływającemu nieubłaganie czasowi i ludzkiej obojętności.

Opracował: Stanisław Pytliński  

 

[1] Obecnie Instytut Warzywnictwa. Wg informacji uzyskanych w chwili oddawania wydawnictwa do druku – zwiedzanie pałacu jest możliwe tylko w grupach zorganizowanych, po uprzednim napisaniu podania do dyrektora.

[2] Zwiedzanie, kalendarz imprez i inne informacje: www.psmk.org.pl

Karolina Wiercioch

„Ja, Panie, niechaj mieszkam w tym gnieździe ojczystym

A ty mię zdrowiem opatrz i sumieniem czystym”

 

Dwuwiersz ten, zaczerpnięty z fraszki „Na dom w Czarnolesie” Jana Kochanowskiego wyryto na szczycie wieńczącym część frontową dworu w Woli Pękoszewskiej.

Czym był dawny Dwór Polski ?... – Wszystkim! Gniazdem ojczystym - najprawdziwszą Małą Ojczyzną, znakiem Polski, siedzibą rodu, przedmiotem szlacheckiej dumy, zagrodą ziemianina, gdzie był on równy wojewodzie, oznaką godności, ostoją pamięci i tradycji, strażnikiem historii, symbolem wierności i trwania, tarczą i pochodnią, najdalej na wschód wysuniętą forpocztą Europy, magicznym miejscem, gdzie mówiono po francusku, gdzie był fortepian, zegar z kurantem, poczerniałe portrety i ogródek różany, a gościa, choćby o nocnej godzinie, witano zawsze serdecznie…

Sprzedawany, zastawiany, przepijany, przegrywany w karty, ograbiany, konfiskowany, palony, burzony, odradzał się niezmiennie, niczym Feniks. Przetrwał dziejowe zawieruchy, rozbiory i dwie wielkie wojny. Pokonała go powojenna rzeczywistość, niby polska, ale już ludowo-socjalistyczna, bez pamięci i opamiętania. Wygnano zeń odwiecznych dziedziców. Lokowano szkoły, biblioteki, PGR-y, spółdzielnie produkcyjne, kółka rolnicze, gminnych lokatorów…

Patrzono spokojnie, jak popada w ruinę i zapomnienie. Pogardzano…

Proponujemy dziś Państwu wycieczkę szlakiem starych dworów okolic Skierniewic, a jednocześnie śladami naszego wstydu, niefrasobliwego marnotrawstwa, arogancji i zadziwiającego barbarzyństwa. Zapraszamy zwłaszcza młodych, choćby po to, aby słowa:

„JAM DWÓR POLSKI CO WALCZY MĘŻNIE I STRZEŻE WIERNIE”[1] nie były dla nich nic nieznaczącym frazesem.

 

Opracował: Stanisław Pytliński - z-ca dyrektora  ZPKWŁ, Oddział Terenowy Bolimowskiego Parku Krajobrazowego

 ------------------------------------------------

[1] Inskrypcja widniejąca do dziś na frontonie dworu w Pęcicach koło Pruszkowa, woj. mazowieckie.

Karolina Wiercioch

Pluszcz – dygający śpiewak i nurek

Czy ptak górski, jak sama nazwa wskazuje, występuje tylko w górach? Okazuje się, że nie zawsze. Czasami nie trzeba wybierać się w długą podróż na południe Polski, aby móc spotkać się z tamtejszymi ptasimi mieszkańcami. Niektóre gatunki wyjątkowo odwiedzają nas na obszarach znacznie kontrastujących z tymi, na których typowo występują. Ptaki te uwielbiają wartkie strumienie i potoki, które są nieodłączną częścią krajobrazów górskich. Ich obecność na terenach nizinnych świadczy, że także tutaj odnalazły odpowiadające im warunki środowiskowe jak np. spiętrzone rzeki nizinne. Wśród tych górskich przybyszy znajduje się pluszcz, który niedawno został zaobserwowany w Bolimowskim Parku Krajobrazowym.

ZPKWŁ

Czytaj więcej...

Od piątkowego popołudnia do niedzielnego wieczoru, przy upalnej pogodzie, pełni księżyca i piątkowym jego zaćmieniu, rozgrywał się V Festiwal Esterkowy. Uczestniczyło w nim ponad 100 osób dorosłych i 30. dzieci.

Karolina Wiercioch

Czytaj więcej...

27 lipca 2018 roku odbyło się „nocne świecenie” w Nieborowie. W wydarzeniu uczestniczyły 44 osoby.

Kinga Nowak

Czytaj więcej...

26 lipca 2018 roku w gospodarstwie agroturystycznym Esterka odbyły się dzienne terenowe warsztaty entomologiczne. W wydarzeniu wzięły udział 23 osoby, zarówno dzieci jak i dorośli.

Kinga Nowak

Czytaj więcej...