BPK

Od 27 marca do 2 kwietnia 2025 r. Mazowiecki Wojewódzki Lekarz Weterynarii z udziałem Powiatowych Lekarzy Weterynarii przeprowadzi wiosenną akcję szczepienia lisów wolno żyjących przeciwko wściekliźnie na terenie województwa mazowieckiego. Szczepionka będzie wykładana ręcznie oraz zrzucana z samolotów na lasy, pola i łąki. Przynęty ze szczepionką nie wolno dotykać. Zwierzęta nie przyjmą tych z zapachem człowieka. Przez dwa tygodnie od wyłożenia szczepionki należy zachować ostrożność podczas wyprowadzania zwierząt.

Agata Wrzodak

Czytaj więcej...

Historia form ochrony przyrody w Polsce

           Przed powstaniem państwa polskiego już na naszych ziemiach plemiona słowiańskie chroniły stare drzewa, potężne skały oraz dzikie gaje. Wielbiono je oraz uważano za święte, niszczenie ich było bardzo surowo karane (Symonides 2007). W XI wieku Bolesław Chrobry wydał pierwsze zarządzenie, które dotyczyło ochrony bobrów, poprzez wyłączenie ich z listy gatunków łownych. Nakazał również ludziom, aby sprawowali opiekę nad żeremiami (Symonides 2007). Działania ochronne władców Polski były związane ze strategią obronną. Królowie celowo chronili puszcze przygraniczne, na których wprowadzili zakaz ich eksploatacji. Puszczańskie lasy i puszcze, śródleśne mokradła były ciężkie do pokonania przez potencjalnych najeźdźców i takim sposobem tworzyły naturalną ochronę granic państwa (Myczkowski 1976).

            Kazimierz Wielki w XIV wieku w statutach wiślicko-piotrkowskich wprowadził zapisy dotyczące ochronę lasów prywatnych przed kradzieżą drewna. Władysław Jagiełło w  1423 roku zatwierdził statut warcki, gdzie zakazał wycinania cisów pod groźbą surowej kary, chwytania dziko żyjących większych zwierząt. W statucie litewskim w 1523 roku za rządów króla Zygmunta I Starego, wprowadzono ochronę żubra, sokoła, łabędzia i  bobra, natomiast kilka lat później w 1557 roku Zygmunt II August zakazał wybierania młodych lisów z nor (Symonides 2007). Chronienie przyrody nie było obce Stefanowi Batoremu, który wprowadził zakaz polowania w królewskiej Puszczy Niepołomickiej oraz wprowadził okres ochronny dla ryb (Leńkowa 1960, 1978). Zygmunt III Waza postanowił wprowadzić ochronę tura w 1597 roku, natomiast to było już za późno, gdyż ostatni przedstawiciel tego gatunku (samica) zginął w Puszczy Jaktorowskiej 1627 roku (Symonides 2007).

            Pierwsza ustawa o ochronie przyrody została uchwalona 10 marca 1934 roku (Dz. U. Nr. 31, poz. 274). Opracował ją Jan Gwalbert Pawlikowski i pozostali członkowie Państwowej Rady Ochrony Przyrody (Symonides 2007). Tuż po zakończeniu drugiej wojny światowej rozpoczęto opracowywanie i doskonalenie drugiej ustawy o ochronie przyrody. Uchwalona została przez Sejm PRL dnia 7 kwietnia 1949 roku (Dz. U. 1949 Nr. 25, poz. 180). Już w tej ustawie pojawiają się terminy dotyczące form ochrony przyrody: park narodowy, rezerwat przyrody, park krajobrazowy, ochrona gatunkowa roślin i  zwierząt, obszar chronionego krajobrazu oraz pomnik przyrody. Kilkanaście lat później powstaje trzecia ustawa o ochronie przyrody, uchwalona przez Sejm dnia 16 października 1991 roku (Dz. U. 1991 Nr. 114, poz. 492). Wprowadzone są dodatkowe formy ochrony przyrody: użytek ekologiczny, zespół przyrodniczo krajobrazowy i stanowisko dokumentacyjne (Symonides 2007).

            Ustawa o ochronie przyrody doczekała się kolejnej reformy, już czwartej, dnia 16 +kwietnia 2004 roku (Dz.U. 2004, Nr. 92 poz. 880 ze zm.), która obowiązuje do dnia dzisiejszego. Jest ona bardziej szczegółowa i przewiduje 10 form ochrony przyrody: parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu, obszary Natura 2000, pomniki przyrody, stanowiska dokumentacyjne i użytki ekologiczne.

Pomniki przyrody

W 1816 roku niemiecki geograf, przyrodnik i podróżnik Alexander von Humboldt (1769-1859) wprowadził pojęcie „pomnik przyrody”. Określił tak dorodne drzewo zamang z rodziny mimozowatych, nazywając je „Neturdenkmal”. Natomiast w polskiej literaturze można znaleźć pierwsze określenie „pomnika” w Panu Tadeuszu Adama Mickiewicza w IV Księdze (Symonides 2007). W pierwszej ustawie o ochronie przyrody z marca 1934 roku nie widniało pojęcie „pomnik przyrody”, lecz ustawa nakazywała już chronić „gatunki, zbiorowiska i poszczególne okazy”. 6 marca 1928 roku wydano rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej o opiece nad zabytkami, gdzie wymieniono „(…) głazy obrabiane, (…) drzewa sędziwe i okazałe, (…) aleje cmentarne i przydrożne”. Pionierem na ziemiach polskich we wprowadzeniu ochrony drzew pomnikowych był Kazimierz Wielki. W XIV wieku wprowadził zakaz wyrębu dorodnych dębów określony w statucie wiślickim (1357-1362) (Symonides 2007).

            Według obecnie obowiązującej ustawy o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 roku (Dz. U. 2004 Nr 92 poz. 880), definicja pomniku przyrody brzmi: „Pomnikami przyrody są pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupiska o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, okazałych rozmiarów drzewa, krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie.”. Według Art. 44. ust .1 ustawy o ochronie przyrody pomniki przyrody ustanawiane są w drodze uchwały rady gminy

W Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 4 grudnia 2017 roku w sprawie kryteriów uznawania tworów przyrody żywej i nieożywionej za pomniki przyrody opisane są kryteria uznawania drzew za pomniki przyrody. Kryteria brzmią tak:

„1) obwód pnia nie mniejszy niż minimalny obwód pnia drzewa mierzony na wysokości 130 cm dla poszczególnych rodzajów i gatunków drzew, określony w załączniku do rozporządzenia, lub

2) wyróżnianie się wśród innych drzew tego samego rodzaju lub gatunku w skali kraju, województwa lub gminy, ze względu na obwód pnia, wysokość, szerokość korony, wiek, występowanie w skupiskach, w tym w alejach lub szpalerach, pokrój lub inne cechy morfologiczne, a także inne wyjątkowe walory przyrodnicze, naukowe, kulturowe, historyczne lub krajobrazowe” (Dz. U. z 2017 poz. 2300).

Tab. 1. Gatunki i minimalny obwód pnia drzewa, potrzebny aby ustanowić pomnik przyrody (źródło: (Dz. U. z 2017 poz. 2300))

Wzór tablicy informującej o nazwie pomnika przyrody będącym pojedynczym tworem przyrody żywej lub nieożywionej znajduje się w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 10 grudnia 2004 roku w sprawie wzorów tablic (Dz. U. z 2004 r, poz. 2665).

Zdj. 1. Tabliczka pomniku przyrody. Fot. J. Kowalska

Pomniki przyrody mają bardzo duże znaczenie w ochronie nie tylko samych sędziwych drzew, natomiast i zagrożonych porostów, grzybów oraz roślin, występujących na drzewach jak i w bardzo bliskiej okolicy. Tak zrobiono w między innymi w: Zaborskim Parku Krajobrazowym, Tucholskim Parku Krajobrazowym i Nadbużańskim Parku Krajobrazowym (Symonides 2007). Najbardziej sławnym i rozpoznawanym pomnikiem przyrody w Polsce jest dąb „Bartek” w Zagańsku (https://www.encyklopedialesna.pl/haslo/dab-bartek/ dostęp 05.02.2024), a najstarszym krzewem – pomnikiem jest cis pospolity w Henrykowie Lubańskim (https://www.encyklopedialesna.pl/haslo/cis-z-henrykowa-lubanskiego/, dostęp 05.02.2024).

            Obecnie, według najnowszych statystyk GUS (2022) liczba pomników przyrody w  Polsce wynosi 34 977 drzew, natomiast w 2016 roku było ich aż 36 560 (https://bdl.stat.gov.pl/bdl/dane/podgrup/tablica, dostęp z dnia 07.12.2023 r.). Na terenie województwa łódzkiego w 2022 roku odnotowano 2 131 pomniki przyrody, wśród nich znajdują się drzewa i głazy narzutowe objęte ochroną w parkach krajobrazowych. W Parku Krajobrazowym Wzniesień Łódzkich są 43 pomniki przyrody, w Załęczańskim Parku Krajobrazowym jest ich 13, w Parku Krajobrazowym Międzyrzecza Warty i Widawki 49 obiektów, w Przedborskim Parku Krajobrazowym 33 pomniki, w Spalskim Parku Krajobrazowym 23 obiekty oraz w Bolimowskim Parku Krajobrazowym 71 pomników przyrody – drzew 719 i 1 głaz narzutowy (https://parkilodzkie.pl/, dostęp 07.12.2023).

Podstawą do analiz był rejestr pomników przyrody znajdujący się na stronie internetowej Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Bolimowskim Parku Krajobrazowym. Pierwszym etapem było utworzenie własnej bazy danych drzew pomnikowych oraz ocena witalności drzew na podstawie skali Roloffa. Wszystkie dane były zbierane w programie Excel.

Rys.2. Przykładowy formularz oceny drzewa wg. skali Roloffa.

(źródło:http://drzewa.org.pl/wpcontent/uploads/2019/12/Formularz_diagnostyka_15_04_2014.pdf dostęp: 15.02.2024 r.)

W trakcie przeprowadzonej w 2023 roku inwentaryzacji pomników przyrody na terenie Bolimowskiego Parku Krajobrazowego odnotowano 719 drzew (lista drzew pomnikowych zalączona w pdfie poniżej). Największym zbiorem drzew są dwa pomniki przyrody: Zabytkowa Aleja Lipowa w Nieborowie (N=527 drzew) i  Dąbrowa Niepodległości – skupisko drzew (N=100 drzew). Łącznie na terenie Bolimowskiego Parku Krajobrazowego znajdują się 72 pomniki przyrody.

spis_pomnikow_przyrody_w_BPK.pdf670.18 KB

Ryc. 1. Skład gatunkowy pomników przyrody na terenie Bolimowskiego Parku Krajobrazowego.

Najwięcej odnotowano drzew z gatunku lipa drobnolistna (N=517). Na drugim miejscu mianuje się dąb szypułkowy (N=156), a na trzecim miejscu sosna pospolita (N=21). W składzie gatunkowym można zauważyć, iż pomnikami przyrody są też drzewa nierodzime, tj. dąb czerwony – 2 drzewa.

Ryc. 2. Podział pomników przyrody na liściaste i iglaste.

Według podziału na drzewa liściaste i iglaste, najwięcej jest liściastych (N=696), a  iglastych najmniej (N=22).

Ryc. 3. Witalność pomników przyrody w Bolimowskim Parku Krajobrazowym wg. skali Roloffa*.

Witalność drzew przedstawia się bardzo dobrze, ponieważ 370 drzew jest w fazie eksploracji, natomiast w fazie drewna martwego jest 27 drzew.

*Wyjaśnienie do oceny witalności drzewa według skali Roloffa

Oznaczenie :

0 – Faza eksploracji – intensywny rozwój korony;

1 – Faza degeneracji – osłabiony rozwój korony;

2 – Faza stagnacji – brak rozwoju korony;

3 – Faza rezygnacji – zamieranie korony;

4 – Faza drzewa martwego.

.

Ryc. 4. Podział na rodzaj terenu, na którym znajdują się pomniki przyrody w  Bolimowskim Parku Krajobrazowym.

Najwięcej drzew rośnie na terenie komunikacyjnym, tj. przy drodze (N=529), a  następnie na terenie Wspólnoty Lasów Osady Bolimów (N=100).

Ryc. 5. Ilość drzew z podziałem na gminy w Bolimowskim Parku Krajobrazowym.

Najwięcej drzew odnotowano na terenie gminy Nieborów bo aż 530 sztuk, a najmniej w gminie Kowiesy (N=3).

Fot. 2,3,4. Lipa drobnolistna, autor: J. Kowalska

Fot. 5. Jesion wyniosły. Fot. 6. Dąb szypułkowy porośnięty bluszczem. Fot. 7, 8 i 9. Dęby szypułkowe, autor: J. Kowalska

Wnioski

O uznawaniu drzew jako pomniki przyrody może decydować wiele czynników, np.: naukowe, estetyczne, historyczno-pamiątkowe, kulturowe i krajobrazowe (Pietrzak 2010). Ogromną popularnością cieszą się lipy drobnolistne i dęby szypułkowe na terenie Bolimowskiego Parku Krajobrazowego. Może to świadczyć o tym, iż lipy były uważane za drzewa długowieczne i cenne przyrodniczo. Również chronione mogą być ze względów historycznych i kulturowych, (Siewniak 1988, Kasprzak 2005). np. Aleja Lipowa w  Nieborowie oraz Dąbrowa Niepodległości w Ziemiarach. Warto tez wspomnieć, iż drzewa mogą być chronione ze względu na właściwości biologiczne, takie jak: bardzo dobre oddziaływanie na stan psychiczny i fizyczny dla człowieka, dostarczanie pokarmu lub właściwości leczniczych oraz wytrzymałe na czynniki zewnętrzne (Siewniak 1998). Wysoką tolerancją na niekorzystne warunki środowiskowe wyróżniają się drzewa rosnące wzdłuż ciągów komunikacyjnych na terenie parku krajobrazowego (Siewniak 1998).

            Pielęgnacja i konserwacja drzew pomnikowych jest bardzo ważna. Wiele czynników może przyczyniać się do pogorszenia kondycji drzew, np. zanieczyszczenie środowiska, ruch kołowy, zasolenie, wahania poziomu wód podziemnych, prace ziemne, gwałtowne zjawiska atmosferyczne (Kasprzak 2005). Zaleca się wykonywanie zabiegów konserwatorskich, szczególnie dla tych drzew, które rosną w bardzo bliskim otoczeniu człowieka (Pietrzak 2010). Natomiast warto wspomnieć, iż na liście widnieje kilka drzew, których już nie znajdziemy na gruncie, w takiej sytuacji powinno się wykreślić dane drzewo z rejestru pomników przyrody. Należy zostawić pień, gdyż może on być od siedliskiem dla chronionych gatunków grzybów i bezkręgowców (Pietrzak 2010). Widoczna jest jemioła na kilkunastu sosnach. Te drzewa już nie wykazują szczególnych walorów estetycznych oraz zmniejszona jest ich atrakcyjność.

            Obecnie istnieje wiele metod, które mogą zmniejszyć niebezpieczeństwo i  zagrożenie dla ludzi oraz pomóc przetrwać tym drzewom kolejne kilkanaście albo kilkaset lat. Stosowane są różnego rodzaju wiązania. Dzielimy je na 2 rodzaje: dynamiczne i statyczne (Borowski i Motas 2014). Warto też wspomnieć o podstawowych pracach pielęgnacyjnych, jakimi są cięcia pielęgnacyjne oraz techniczne (Borowski i Motas 2014). Warto wykonać na drzewach zabiegi pielęgnacyjne, które poprawią stan fitosanitarny drzew, zachowają ich trwałość oraz zmniejsza zagrożenie dla otoczenia. Aby poprawić stan drzew warto wykonać zabiegi: cięcia sanitarne, usunięcie jemioły, cięcia korygujące, redukcja części korony oraz zabezpieczenie przed wyłamaniem się pni, bądź konarów poprzez wzmocnienia mechaniczne konstrukcji korony elastycznymi wiązaniami liniowymi.

Źródła:

1. Borowski J., Motas M. 2014. „Podstawy pielęgnacji drzew.”, Drzewa w  krajobrazie. Podręcznik praktyka. Fundacja EkoRozwój, Wrocław.
2. Kasprzak K. 2005. Ochrona pomników przyrody. Zasady postępowania administracyjnego. ABRYS, Poznań
3. Leńkowa A. 1960. Z historii ochrony przyrody w Polsce. Przyroda polska, 4: 6-7.
4. Leńkowa A. 1978. Zarys historii ochrony przyrody. [W:] W. Michajłow, K. Zabierowski (red.) Ochrona i kształtowanie środowiska przyrodniczego. PWN, warszawa-Kraków: 137-186.
5. Myczkowski S. 1976. Człowiek, przyroda, cywilizacja. PWN, Warszawa
6. Pietrzak J. 2010. Problemy ochrony drzew i krzewów pomnikowych w Polsce. Zarządzanie Ochrona Przyrody w Lasach, 4: 75-292,
7. Rąkowski G., Walczak M., Smogorzewska M. 2006. Rezerwaty przyrody w Polsce Środkowej, Dział Wydawnictw Instytutu Ochrony Środowiska.
8. Siewniak M. 1988. Ochrona drzew pomnikowych. Komunikaty Dendrologiczne, Warszawa, 7: 1-15
9. Symonides E. 2007. Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego

Akty prawne:

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 4 grudnia 2017 roku w sprawie kryteriów uznawania tworów przyrody żywej i nieożywionej za pomniki przyrody (Dz. U. z 2017 poz. 2300)

Ustawa o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 roku (Dz.U. 2004, Nr. 92 poz. 880 ze zm)

Inne źródła:

https://bdl.stat.gov.pl/bdl/dane/podgrup/tablica (dostęp dnia 07.12.2023 r. 12:37)

https://www.encyklopedialesna.pl/haslo/dab-bartek/ (dostęp dnia 05.02.2024 r, 11:40)

https://www.encyklopedialesna.pl/haslo/cis-z-henrykowa-lubanskiego/ (dostęp dnia 05.02.2024 r. 11:43)

Opr. J. Kowalska, OBPK

Kinga Nowak

Kiedy gatunki są obce, a kiedy inwazyjne? Czym się charakteryzują? Skąd do nas przybyły i w jaki sposób? Czy stwarzają zagrożenie dla nas i przyrody?

Odpowiedzi na powyższe pytania znajdziesz w załączonym poniżej pdfie:

Kinga Nowak

Czytaj więcej...

W dniach 18–31 października 2024 r. Mazowiecki Wojewódzki Lekarz Weterynarii z udziałem Powiatowych Lekarzy Weterynarii przeprowadza akcję szczepienia lisów wolno żyjących przeciwko wściekliźnie na terenie województwa mazowieckiego.

Agata Wrzodak

Czytaj więcej...

Od 19 września do 04 października 2024 r. Łódzki Wojewódzki Lekarz Weterynarii z udziałem Powiatowych Lekarzy Weterynarii przeprowadzi jesienną akcję szczepienia lisów wolno żyjących przeciwko wściekliźnie na terenie województwa łódzkiego. Szczepionka będzie zrzucana z samolotów. Przynęty ze szczepionką nie wolno dotykać. Zwierzęta nie przyjmą tych z zapachem człowieka. Przez dwa tygodnie od wyłożenia szczepionki należy zachować ostrożność podczas wyprowadzania zwierząt.

Agata Wrzodak

Czytaj więcej...

W dniach 5-18 września 2024 r. Mazowiecki Wojewódzki Lekarz Weterynarii z udziałem Powiatowych Lekarzy Weterynarii przeprowadza akcję szczepienia lisów wolno żyjących przeciwko wściekliźnie na terenie województwa mazowieckiego. Szczepionka będzie wykładana ręcznie oraz zrzucana z samolotów na lasy, pola i łąki. Przynęty ze szczepionką nie wolno dotykać. Zwierzęta nie przyjmą tych z zapachem człowieka. Przez dwa tygodnie od wyłożenia szczepionki należy zachować ostrożność podczas wyprowadzania zwierząt.

Agata Wrzodak

Czytaj więcej...

Od 04 kwietnia do 17 kwietnia 2024 r. Mazowiecki Wojewódzki Lekarz Weterynarii z udziałem Powiatowych Lekarzy Weterynarii przeprowadzi wiosenną akcję szczepienia lisów wolno żyjących przeciwko wściekliźnie na terenie województwa mazowieckiego. Szczepionka będzie wykładana ręcznie oraz zrzucana z samolotów na lasy, pola i łąki. Przynęty ze szczepionką nie wolno dotykać. Zwierzęta nie przyjmą tych z zapachem człowieka. Przez dwa tygodnie od wyłożenia szczepionki należy zachować ostrożność podczas wyprowadzania zwierząt.

Agata Wrzodak

Czytaj więcej...

Od 18 kwietnia do 26 kwietnia 2024 r. Łódzki Wojewódzki Lekarz Weterynarii z udziałem Powiatowych Lekarzy Weterynarii przeprowadzi wiosenną akcję szczepienia lisów wolno żyjących przeciwko wściekliźnie na terenie województwa łódzkiego. Szczepionka będzie zrzucana z samolotów. Przynęty ze szczepionką nie wolno dotykać. Zwierzęta nie przyjmą tych z zapachem człowieka. Przez dwa tygodnie od wyłożenia szczepionki należy zachować ostrożność podczas wyprowadzania zwierząt.

Agata Wrzodak

Czytaj więcej...

ARKADIA WCZESNĄ WIOSNĄ                                       

Trudno o bardziej udany i cieszący oko mariaż architektury i przyrody niż arkadyjski…

Arkadia (grecka) – górzysta, pokryta lasami, uboga kraina na Peloponezie, zamieszkała przez pasterzy i myśliwych. Kraina pięknych krajobrazów, gdzie dobrotliwy bożek Pan strzeże pobekujących stad, a Artemida, bogini łowów, patronka świata roślin i zwierząt, przebiega ścieżki w towarzystwie smukłej łani. Kraina westchnień antycznych poetów, szczęśliwości, zadumy…     

Arkadia (mazowiecka) – wieś w gminie Nieborów, nad rzeką Łupią (Skierniewką), wraz okolicznymi polami przyłączona do Bolimowskiego Parku Krajobrazowego w 2010 r.

Jest miejscem szczególnym z racji romantycznego ogrodu w stylu angielskim, którego tworzenie rozpoczęła w 1778 r. Helena z Przeździeckich Radziwiłłowa, żona Michała Hieronima Radziwiłła, właściciela Nieborowa. Projektantami byli Szymon Bogumił Zug i Henryk Ittar. Księżna Helena prowadziła za rękę obu architektów, a potem własną ręką sadziła drzewa i wreszcie również własną ręką napisała po francusku Le Guide d’ Arcadie – Przewodnik po Arkadii [1].

„Mój ogród jest ciągłą radością myśli i oczu, wypoczynkiem ducha mego” – twierdziła i ustawicznie rozwijała i komponowała swój ogród, aż do swej śmierci w roku 1821.   

Ogród gromadził kolekcję sztuki antycznej, „zabytki” z różnych epok historycznych, „starożytne ruiny” wybudowane od podstaw oraz liczne drzewa, które księżna osobiście dobierała.

Przybytek Arcykapłana – jedna z komponowanych ruin Arkadyjskiego parku.

Fronton Przybytku Arcykapłana – płaskorzeźba z napisem” „L’espérance nourit une chimere et la Vie s’écoule” („Nadzieja żywi chimerę, a życie upływa”) – jedna z licznych w Arkadyjskim parku sentencji.

 Hermy w murze przy Przybytku Arcykapłana.

Herma – element architektoniczny w kształcie rzeźby popiersia lub głowy, osadzonej na zwężającym się ku dołowi słupku. Początkowo (w starożytnej Grecji) przedstawiała Hermesa – stąd nazwa.

Zapewne z myślą o rozszerzaniu swego idyllicznego projektu, księżna nabyła pobliskie wsie i nadała im romantyczne nazwy: Parma i Placencja.

Cały projekt powstał jednakowoż nie z zamiłowania do historii, architektury czy przyrody, ale z podyktowanej modą rywalizacji, jaka rozgrywała się pomiędzy księżną Heleną a jej najlepszą przyjaciółką, właścicielką ogrodów w Powązkach i Puławach, Izabelą z Flemingów Czartoryską.[2]

Symboliczny Grobowiec Złudzeń – zrekonstruowany w 2015 r; pierwotnie znajdował się na sztucznej Wyspie Topolowej na skraju Pól Elizejskich, po drugiej stronie rzeki Łupi. W zamierzeniu księżnej, miało to być miejsce jej wiecznego spoczynku; stąd napis:„J’AI FAIT L’ARCADIE ET J’Y REPOSE” (Uczyniłam Arkadię i w niej spoczywam). Wbrew swej woli, została pochowana w Nieborowskim kościele.

Więcej:

https://www.nieborow.art.pl/ogrody/arkadia/

https://www.nieborow.art.pl/o-muzeum/historia-ogrodu-w-arkadii/

https://ptrosa.pl/2021/04/26/arkadia-ksieznej-heleny-radziwillowej/

https://niezlasztuka.net/o-sztuce/ogrod-porosniety-historiami-arkadia-helena-radziwillowa/

i in.

Dziś Arkadyjski ogród/park jest bodaj ostatnim w Europie, a może i na Świecie, świadectwem dawnej sztuki ogrodowej, które zachowało się w niemal niezmienionym swym pierwotnym kształcie. Wciąż ściąga artystów, chętnych do organizowania tam plenerów oraz młode pary – na ślubne sesje zdjęciowe.

W ostatnich latach ogród/park i zgromadzone w nim sztuczne ruiny poddano kompleksowej konserwacji.

Zanim wejdziemy do Arkadyjskiego ogrodu…

Na prawo od wejścia, w kierunku rzeki Łupi, zwraca uwagę skromny, drewniany wiejski dom – w latach 1893-1903 mieszkała w nim Maria Konopnicka, której syn Jan był dzierżawcą nieborowskich młynów.

Więcej na ten temat: „Maria Konopnicka w Arkadii i Nieborowie”, autor Jan Wegner, wydawnictwo: Sport i Turystyka, 1975.

Więcej na temat Arkadii: „Nieborów i Arkadia”, autor Jan Wegner 1974. Wydawnictwo Artystyczno-Graficzne, Wojewódzki Ośrodek Informacji Turystycznej w Łodzi, Wydział Kultury Fizycznej i Turystyki dla Miasta Łodzi i Województwa Łódzkiego.

Sztuczne ruiny oraz inne zabytki starożytności, wiążące się z nimi historie i losy Arkadii na przestrzeni wieków to oddzielny, rozległy temat historyczno-kulturowo-przyrodniczy.

Zajmujmy się tym ostatnim, botanicznym aspektem arkadyjskiego ogrodu. Arkadię najlepiej zwiedzać jesienią, kiedy wielogatunkowy park pięknie się wybarwia, dostarczając Świątyni Diany, Łukowi Greckiemu, Akweduktowi, Domowi Murgrabiego, Przybytkowi Arcykapłana, Domkowi Gotyckiemu, Cyrkowi Rzymskiemu, zrekonstruowanemu w 2015 r. Grobowcowi Złudzeń, rzeźbom i obeliskom bajkowego entourage’u.

Ale i na wiosnę, zwłaszcza tę wczesną, może okazać się nader interesujący; kryje bowiem w sobie wiele ciekawostek przyrodniczych. Polecamy zatem  wczesnowiosenne arkadyjskie obserwacje roślinek najniższych i przemykających między nimi pierwszych wiosennych płazów.

                                                                   * * *
Wiosenne ścieżki arkadyjskiego ogrodu zachęcają do spacerów pośród pięknie prezentujących się kwietnych dywanów runa. Wśród niepozornych roślin zielnych,  najczęściej w odcieniach żółci i bieli, zauważyć można kilka gatunkównależących do tak zwanych geofitów – roślin typowych dla runa lasów liściastych, kwitnących i owocujących wiosną, dopóki w koronach drzew nie pojawią się liście. W tym ściśle ograniczonym i krótkim czasie rośliny te muszą wydaćnasiona. Po rozwoju liści w koronach drzew byłoby to niemożliwe ze względu na zbyt małą ilość światła. Wtedy to nadziemna część geofitów szybko zamiera i znika bez śladu, pozostawiając jedynie niewidoczne naszym oczom podziemne kłącza, bulwy czy cebule – w tym stanie przetrwać muszą do następnej wiosny.

Poniżej przedstawiamy krótki opis wybranych gatunków geofitów występujących w Arkadii: 

Zdrojówka rutewkowata – roślina kłączowa, dorastająca do 30 cm wysokości, często mylona z zawilcem gajowym. Liście podwójnie trójsiecznie, o długich ogonkach, listki 2–3- wrębne, na końcach zaokrąglone. Kwiaty o średnicy około 2 cm, wyrastające z kątów liści, z 5–6 białymi działkami kielicha oraz płatkami korony przekształconymi w miodniki. Jest jedną z najwcześniej kwitnących roślin wiosennych w lasach. Trująca, w Polsce średnio liczna.                        

Zawilec gajowy – roślina kłączowa, dorastająca do 20 cm wysokości. Posiada 3 liście, skupione w okółku, dłoniasto 3–5-sieczne, o długich ogonkach, listki 2–3-wrębne z piłkowanym brzegiem. Kwiat jeden, o średnicy do 4 cm, wyrastający na szczycie pędu,z 6–8 białymi listkami okwiatu. Trująca, w Polsce pospolita. Rozsiewana przez mrówki (nasiona posiadają elajosomy*).

Zawilec żółty – roślina kłączowa, dorastająca do 20 cm wysokości, podobna do zawilca gajowego, lecz rzadziej spotykana. Posiada 3 liście, skupione w okółku, dłoniasto 3–5-sieczne, o krótkich ogonkach, listki 3-wrębne szeroko ząbkowane. Kwiaty o średnicy do 4 cm, wyrastające po 1 lub 2 na szczycie pędu, z 5–6 żółtymi działkami okwiatu. Trująca, w Polsce pospolita. Rozsiewana przez mrówki (nasiona posiadają elajosomy*).

Złoć żółta – roślina cebulowa, dorastająca do 25 cm wysokości. Liście długie i równowąskie, do 1,5 cm szerokie. Kwiaty na szypułkach, po 1–7 w szczytowym kwiatostanie, z 6 żółtymi działkami okwiatu, wydłużonymi, tępo zakończonymi. W Polsce pospolita. Rozsiewana przez mrówki (nasiona posiadają elajosomy*).

W północnej części parku, wzdłuż stawu napotkać możemy całe połacie charakterystycznych, różowo kwitnących roślin. To zakwitające w marcu lepiężniki różowe. Są bylinami kłączowymi wykształcającymi kwiatostany w postaci gęstego grona na bezlistnych purpurowych pędach z drobnymi łuskami. Okrągławo sercowate liście lepiężnika pojawiają się dopiero w kwietniu. Wydzielają charakterystyczny, nieprzyjemny zapach. Ogonki liściowe osiągają nawet do 1 m długości, a blaszki liściowe do 60 cm średnicy. Roślina lecznicza, w Polsce pospolita.

Należy zaznaczyć, iż wszystkie opisane wyżej rośliny wczesnowiosenne mają ogromne znaczenie dla owadów zapylających, które w tym okresie nie mają jeszcze dużego wyboru pokarmu i zmuszone są nieraz do przemierzania olbrzymich odległości w jego poszukiwaniu.

Na przełomie marca i kwietnia w Arkadii możemy spotkać lub usłyszeć kilka ciekawych, nieraz mało pospolitych płazów. Pamiętajmy, że wszystkie gatunki płazów w naszym kraju objęte są ochroną!

Grzebiuszka ziemna – zwana huczkiem to jedyny płaz z pionową źrenicą. Posiada skórę  koloru szaro-brązowego, z ciemniejszymi plamkami, wydzielającą charakterystyczną substancję o zapachu czosnku. Grzebiuszka to płaz typowo lądowy. Poza okresem godowym unika wody. Prowadzi nocny tryb życia. Dzień spędza zagrzebana w ziemi, w wykopanych tylnymi kończynami małych norkach (aktywna za dnia jedynie podczas godów). Kijanki grzebiuszki są wyjątkowo duże – osiągają do kilkunastu cm długości!

Kumak nizinny –  drobny płaz o ciemnej barwie, z brzuchem pokrytym charakterystycznymi pomarańczowymi plamami i małymi białymi kropkami. Jaskrawe barwy ostrzegawcze informują o trującym, gęstym, pieniącym się śluzie, który wydzielany jest w chwili podrażnienia zwierzęcia. Kumak to płaz typowo wodny, aktywny w dzień i w nocy. Łatwiej go usłyszeć niż zobaczyć. Samce wydają donośne dźwięki przypominające melancholijne dudnienie lub odgłos skrzypiącej huśtawki.

                                                                  ***

ARKADIA W KULTURZE I SZTUCE

Od 17 listopada 2023 r. do 17 marca 2024 r. Muzeum Narodowe w Warszawie zaprezentowało wystawę czasową pod tytułem „ARKADIA”. Zgromadziła ona ponad 300 obrazów, rycin, rysunków i rzeźb powstałych na przestrzeni wieków, nawiązujących do Arkadii – tej mitycznej i tej kulturowej, a także rzeczywistej – wsi położonej w dzisiejszej gminie Nieborów i jej ogrodów i budowli, powstałych za sprawą księżnej Heleny.

„Mit Arkadii wywodzi się z „Bukolik” Wergiliusza. Poeta uczynił ją krainą szczęśliwości i rozkoszy zamieszkaną przez pasterzy, nimfy, satyrów i faunów. Przynosiła błogie wytchnienie od zgiełku miasta i działalności publicznej. Wokół panowała wszechpotężna przyroda, królowała zmysłowa miłość, muzyka i poezja. Arkadia szybko stała się dla starożytnych marzeniem o idealnym świecie, iluzją niemożliwego szczęścia i niedoścignionego piękna. Od czasów nowożytnych mit Arkadii na stałe gości w europejskiej kulturze. Jego różnorodne interpretacje – m.in. Arkadię jako metaforę wolności i przestrzeni tworzenia – przedstawia nowa wystawa w Muzeum Narodowym w Warszawie.” – czytamy w Pulsie Biznesu – publikacja z dnia 17.11.2023 r. PoGodzinach Wystawa „Arkadia" – zderzenie mitu i rzeczywistości w Muzeum Narodowym w Warszawie.

 Jedne z eksponatów na wystawie „ARKADIA” w Muzeum Narodowym w Warszawie.

Więcej na temat wystawy – nasza aktualność z dnia 13 lutego 2024 r.: https://parkilodzkie.pl/bpk/aktualnosci/2606-et-in-arcadia-ego

ARKADIA na starych sztychach…

 ARKADIA w obiektywie…

Park Arkadyjski jest bardzo modnym i wdzięcznym tłem uwieczniania radosnych chwil, będących udziałem par, stających na ślubnym kobiercu – tym razem z traw i polnych kwiatów.

W 2022 r. w Arkadyjskim entourage’u za sprawą artystki fotografii Beaty Michalczyk odbyła się cokolwiek inna sesja zdjęciowa, niewątpliwie ważna dla Bolimowskiego Parku Krajobrazowego i całego regionu !

Otóż firma MAPY GOOGLE przyznała w 2022 roku Złote Pinezki najwspanialszym polskim atrakcjom turystycznym, wyłonionym na podstawie głosowania internautów. Bolimowski Park Krajobrazowy znalazł się wśród laureatów. Nagrodzono:

Parki Narodowe: Karkonoski, Ojcowski, Pieniński, Słowiński i Bieszczadzki;

Parki Krajobrazowe: Beskidu Śląskiego, Bielańsko-Tyniecki, Kaszubski, Ślężański  i Bolimowski.

Rezerwaty przyrody: Wąwóz Homole, Kadzielnia, Wodospad Wilczki, Kępa Redłowska  i Skamieniałe Miasto.

Więcej na ten temat – nasza aktualność z dnia 11 sierpnia 2022 r.: https://parkilodzkie.pl/bpk/aktualnosci/2111-zlota-pinezka-map-google-dla-bolimowskiego-parku-krajobrazowego

Złota Pinezka w swej okazałości.

Złota Pinezka w ambrazurze w ścianie Przybytku Arcykapłana.

Złota Pinezka w rękach pracowników Bolimowskiego Parku Krajobrazowego na tle Akweduktu Rzymskiego w Arkadii.

Opracowanie: Oddział Bolimowskiego Parku Krajobrazowego – Kinga Nowak, Stanisław Pytliński, aktualizacja – marzec 2024 r.

______________________________________

[1] Wydany w roku 1800 w Berlinie, polskie tłumaczenie autorstwa Z. Zochowskiej ukazało się w r. 1848 w I tomie „Albumu Literackiego”.

[2] W 1808 r. księżna Izabela Czartoryska wydała dzieło „Myśli różne o sposobie zakładania ogrodów”.

Kinga Nowak

ŚLADAMI KRÓLA WŁADYSŁAWA

Jan Długosz powiada:

„We czwartek po uroczystości św. Jana Chrzciciela¹ król polski Władysław rusza po śniadaniu z Wolborza z oddziałami i zastępami swoich wojsk. Pierwszy postój urządził w Lubochni, w piątek w Wysokiennicach, w sobotę przybył do arcybiskupiej kopalni rudy żelaznej i do wielkiego stawu zwanego Sejmice ². Tam piorun zabił kilka koni i jednego człowieka, a drugiego pozostawił pół żywego. Misę w namiocie rycerza Dobiesława z Oleśnicy pełną gotowanych ryb zniszczył doszczętnie w obecności wielkiej liczby spożywających posiłek przy stole, nikomu jednak z biesiadujących nic złego nie zrobił. W niedzielę w uroczystość św. Apostołów Piotra i Pawła doszedł do wsi biskupa poznańskiego Kozłów, położonej nad rzeką Bzurą i przyjął posła wielkiego księcia litewskiego Aleksandra (…). W poniedziałek , nazajutrz po św. Piotrze i Pawle, król Władysław wyruszywszy ze wsi Kozłów, przybył nad Wisłę w okolicy klasztoru w Czerwińsku, do miejsca w którym był ustawiony most sporządzony w Kozienicach i w dniu tym król przeprawił się przez most i rzekę, a całe wojsko królewskie szło za nim w ustalonym porządku z czterokonnymi wozami, mnóstwem armat, masą żywności i innych bagaży.”*

Te Sejmice to dzisiejsze Samice – wieś nad Rawką w gminie Skierniewice. Po dawnych stawach nie ma już śladu. Po kopalniach, dymarkach i kuźnicach – również. Pozostała pamięć o królewskiej wizycie i tym nieszczęsnym piorunie, co tyle szkody wyrządził.

W roku 2010 Inowłodzkie Bractwo Rycerskie odtworzyło trasę, którą 600 lat wcześniej pokonał orszak królewski; przedsięwzięciu temu przyświecał patronat Marszałka Województwa Łódzkiego. 23 czerwca 2010 r. celebrowano w Sulejowie uroczystą mszę z udziałem rycerzy-rekonstruktorów z Inowłodza i Piotrkowa Trybunalskiego, 24 czerwca odsłonięto tablicę upamiętniająca pobyt króla Władysława w Opactwie Cystersów, 25 czerwca 2010 r. korowód rycerski opuścił Sulejów, z królem Władysławem Jagiełłą na czele, w którego rolę wcielił się Robert Stępień. 30 czerwca kawalkada dotarła do Bolimowa. Tam, na rynku, Wójt Gminy Bolimów, Stanisław Linart, powitał króla i wręczył mu miecz wykuty przez miejscowego kowala. Rycerze towarzyszący królowi otrzymali bibułkowe kwiaty i naczynia gliniane wytworzone w warsztacie Konopczyńskich.

Proponujemy Państwu wycieczkę rowerową śladami króla Władysława i jego wielkiej armii ciągnącej na walną rozprawę z Krzyżakami. Oczywiście trasę pochodu królewskiego można odbyć pieszo, jako że orszak królewski z wojskiem, służbą i wozami posuwał się bardzo wolno; drogę z Wolborza do Lubochni – ok. 22 km czy z Wysokiennic do Sejmic/ Samic – ok. 25 km przebywano w jeden dzień. Praktyczniej jednak poruszać się rowerem, korzystając z czerwonego „Szlaku Grunwaldzkiego” . Jego całkowita długość wynosi 188 km. Powstał w roku 2010 w wyniku połączonych działań Lokalnych Grup Działania „Gniazdo”, „Kraina Rawki”, „Bud-Uj Razem”, „Tradycja, Kultura, Rozwój”, „Echo Puszczy Bolimowskiej” oraz Zespołu Nadpilicznych Parków Krajobrazowych i Dyrekcji Bolimowskiego Parku Krajobrazowego.

Tablice z informacjami o szlaku znajdują się w wielu miejscowościach.

Opracowanie: Marta Kupisz i Stanisław Pytliński – Oddział Terenowy Bolimowskiego Parku Krajobrazowego, Skierniewice, czerwiec 2017r.

1) Tj. 26 czerwca 1410 r.

2) Tj. 28 czerwca 1410 r.

* „Jana Długosza Roczniki, czyli Kroniki Sławnego Królestwa Polskiego”. Ks. 10 i Ks. 11, 1406 – 1412. Kom. Red. Stanisław Gawęda i in. wyd. naukowe PWN, Warszawa, 2009.

** Wielkie łowy w Muzeum Wsi Radomskiej – Internet.

*** Grunwaldzkie łowy „Łowiec Polski” – nr 7/2010 Tradycja, etyka, historia – Internet.

Kinga Nowak